Tarih Ansiklopedisi
Kıbrıs'ta Britanya sömürge yönetimi 1878 yılında başlamış ve 1960 yılına kadar sürmüştür. Bu dönem, adanın politik, ekonomik ve sosyal yapısı üzerinde önemli bir etki bırakmıştır. Britanya yönetimi, Osmanlı dönemi yönetiminin ardından gelmiş ve Kıbrıs'ın tarihindeki önemli bir dönüm noktası olmuştur; kültürel manzarasını ve çeşitli etnik ve dini gruplar arasındaki ilişkileri değiştirmiştir. Bu makalede, Kıbrıs'taki Britanya sömürge yönetiminin temel aşamalarını ve özelliklerini inceleyeceğiz.
Kıbrıs, Britanya kolonisi olmadan önce üç yüzyıldan fazla Osmanlı egemenliği altında bulunmaktaydı. 1878 yılında, Rus-Türk Savaşı'nın sonucunda Osmanlı İmparatorluğu, Kıbrıs üzerindeki kontrolü Britanya'ya devretmiştir. Ancak ada, resmi olarak Osmanlı egemenliği altında kalmış, fiilen ise Britanya yönetimine girmiştir. Bu anlaşma, Britanya'nın Doğu Akdeniz'deki etkisini pekiştirmeyi amaçlayan siyasi manevraların bir sonucuydu.
Başlangıçta, Kıbrıs'taki Britanya yönetimi yerel geleneğe uygun şekilde organize edilmiştir, ancak zamanla yönetimde önemli değişiklikler olmuştur. Britanyalılar, İngiliz hukuku ilkelerine dayanan kendi idari yapılarını getirmişlerdir ve bu, adanın yönetim sistemini değiştirmiştir.
Britanyalılar, adanın iç işlerinden sorumlu valiler atamışlardır. Yönetim, sömürge yönetiminin elinde yoğunlaşmış ve yerel halk, politik süreçler üzerinde gerçek bir etkiye sahip olmaktan mahrum kalmıştır. Bununla birlikte, Britanya yönetimi yerel otoritenin bazı yönlerini korumuş ve Kıbrıslıların geleneklerini ve alışkanlıklarını sürdürmelerine olanak tanımıştır.
Britanya yönetimi döneminde Kıbrıslı Rumlar, özerklik ve bağımsızlık talep etmeye aktif olarak başlamışlardır. 1931 yılında, Britanya yönetiminin politikasına yönelik yerel halkın hoşnutsuzluğundan kaynaklanan “1931 İsyanı” olarak bilinen bir isyan patlak vermiştir. İsyana yanıt olarak, Britanyalılar baskıları artırmış ve Kıbrıslıların haklarını sınırlamışlardır, bu da adadaki gerilimi daha da artırmıştır.
Britanya sömürge yönetimi, Kıbrıs'ın ekonomisinde önemli değişikliklere neden olmuştur. Britanyalılar, tarımda yeni πρακtikler ve teknolojiler uygulayarak tarımsal gelişmeyi teşvik etmişlerdir. Başlıca tarım ürünleri narenciye, pamuk ve üzüm olmuştur. Ancak, bu büyümenin getirileri esas olarak Britanya'nın sömürge çıkarlarına gitmiştir.
Altyapı da değişikliklere uğramış, Britanyalılar yollar, demir yolları ve limanlar inşa ederek malların taşınmasını kolaylaştırmışlardır. Bununla birlikte, birçok yerel halk yoksul kalmış ve yaşam koşulları zor olmuştur. Kıbrıs, Britanya ticareti ve askeri stratejisi için önemli bir merkez haline gelmiş, ancak yerel halk sık sık dezavantajlı bir konumda kalmıştır.
Britanya yönetimi eğitim sistemini de etkilemiştir. Yeni okullar ve eğitim kurumları açılmış, ancak bunlar esas olarak sömürge yönetiminin çıkarlarına hizmet etmiştir. Eğitim erişilebilir hale gelmiş, ancak çoğunlukla ayrıcalıklı toplumsal kesimlerin temsilcilerine yönelik olmuştur.
Sosyal değişiklikler, çeşitli etnik ve dini gruplar arasındaki etkileşimler sonucunda da yaşanmıştır. Britanya'nın “böl ve yönet” politikası, Kıbrıslı Rumlar ve Kıbrıslı Türkler arasında gerilimin artmasına neden olmuştur. Bu, etnik gerginliklerin artmasına yol açmış ve nihayetinde daha sonraki yıllarda patlak veren çatışmalara zemin hazırlamıştır.
İkinci Dünya Savaşı, Kıbrıs'ı ciddi şekilde etkilemiştir. Savaşın başlamasıyla birlikte, ada Britanya güçleri için stratejik bir askeri üs haline gelmiştir. 1941 yılında Kıbrıs, İtalyan ve Alman birlikleri tarafından saldırıya uğramış, ancak Britanyalı güçler adayı başarılı bir şekilde korumuşlardır. Yine de, savaş ekonomik zorluklara ve gıda kıtlığına yol açmıştır.
Savaş sonrası, bağımsızlık talepleri artmış ve Kıbrıslı Rumlar, Britanya yönetimini sona erdirmek ve Yunanistan ile birleşmek amacıyla EOKA (Kıbrıs'ın Özgürlük Mücadelesi Ulusal Örgütü) gibi farklı hareketler oluşturmaya başlamışlardır. Bu hareket, Yunan ve Türk Kıbrıslılar arasında ve Britanya otoriteleriyle de şiddet ve çatışmalara yol açmıştır.
1955 yılında EOKA, Britanya yönetimine karşı gerilla savaşı başlatmıştır. Bu hareket, bağımsızlık talep eden Kıbrıslı Rumlar arasında geniş bir destek bulmuştur. Britanya otoriteleri buna sert önlemlerle yanıt vermiş ve çatışmayı daha da artırmıştır.
Uluslararası baskılar ve Kıbrıslı Rumlar ve Kıbrıslı Türkler arasındaki devam eden çatışmalar sonucunda, Britanya Kıbrıs'a bağımsızlık verme olasılığını değerlendirmeye başlamıştır. 1960 yılında, Britanya, Türkiye ve Yunanistan'ın güvenlik garantisiyle bağımsız Kıbrıs devleti kurulmasını öngören Londra Anlaşması imzalanmıştır.
Kıbrıs'taki Britanya sömürge yönetimi, adanın tarihi üzerinde önemli ve çelişkili bir etki bırakmıştır. Bu dönemde meydana gelen politik, ekonomik ve sosyal değişiklikler, Kıbrıslıların özgün kimliğini şekillendirmiş ve günümüze kadar devam eden çatışmalara yol açmıştır. Bu dönemi anlamak, Kıbrıs ve Doğu Akdeniz'deki daha geniş süreçlerin farkındalığı için önemlidir.