دانشنامه تاریخی
بنگلادش، واقع در تقاطع مهم‌ترین مسیرهای تجاری جنوب آسیا، تاریخ پرغنای خود را با تمدن‌های باستانی آغاز می‌کند. در سرزمین بنگلادش امروزی، فرهنگ‌های مختلفی وجود داشته‌اند که در طی هزاران سال، از نیولیت تا سلسله‌های قرون وسطی، توسعه یافته‌اند. این مقاله بر روی تمدن‌های باستانی اصلی که در این منطقه وجود داشته‌اند، دستاوردهای آن‌ها و تأثیرشان بر فرهنگ بنگلادش تمرکز خواهد کرد.
اولین مستعمرات انسانی در سرزمین بنگلادش امروزی حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد به وجود آمدند. حفاری‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی چون موهنجو دارو و هاراپا، از توسعه اولین جوامع دائمی که به کشاورزی، دامداری و صنایع دستی مشغول بودند، خبر می‌دهد. این ساکنان اولیه از خاک رس برای ساخت سفال و از سنگ و برنز برای تولید ابزار استفاده می‌کردند.
یکی از معروف‌ترین مستعمرات باستانی، تمدن آریایی است که تقریباً در سال ۱۵۰۰ قبل از میلاد به وجود آمد. آریایی‌ها فرهنگ ودایی را با خود به ارمغان آوردند که تأثیر زیادی بر دین، زبان و شیوه زندگی مردم محلی گذاشت. بر این باورند که در این دوره، در سرزمین بنگلادش، شکل‌گیری نخستین اتحادیه‌های قبیله‌ای و دولتی آغاز شد.
در قرن هشتم میلادی، دایناسوری به نام پالا در سرزمین بنگلادش به وجود آمد که یکی از قدرتمندترین دایناسورهای زمان خود شد. پالا تا قرن دوازدهم عمدتاً بر بنگال حکمرانی کرد و به عنوان حامی بودیسم شناخته می‌شد که به گسترش این دین در منطقه کمک کرد. پایتخت این دایناسور، شهر ناگارجون بود که به عنوان مرکز فرهنگی و آموزشی مهمی تبدیل شد.
در این دوره، بسیاری از معابد، صومعه‌ها و دانشگاه‌های بودایی، از جمله دانشگاه معروف تانتالی تأسیس شد که دانشجویانی از سرتاسر منطقه را جذب می‌کرد. دایناسور پالا همچنین به هنر و ادبیات، از جمله شعر در زبان‌های بنگالی و سانسکریت، حمایت می‌کرد. این زمان به عصر «طلایی» بودیسم در بنگلادش تبدیل شد.
پس از سقوط دایناسور پالا، دایناسور سن‌ها جانشین آن شدند که از قرن سیزدهم تا پانزدهم حکمرانی کردند. این دایناسور به خاطر حمایت از فرهنگ و دین هندو شناخته می‌شود. در این زمان، بنگلادش به یک مرکز مهم برای فلسفه و هنر هندو تبدیل شد. حکام سن به تقویت موقعیت خود پرداخته و برای این منظور به توسعه بازرگانی و کشاورزی پرداخته‌اند.
از مهم‌ترین دستاوردهای این عصر می‌توان به سبک‌های جدید معماری و معابد ساخته‌شده به افتخار خدایان هندو اشاره کرد. این زمان همچنین با توسعه ادبیات و موسیقی، به‌ویژه شعر و ترانه‌های بنگالی، مشخص می‌شود. فرهنگ هندو اثر عمیقی بر ذهنیت مردم گذاشت که در طول قرن‌ها استمرار داشت.
از قرن سیزدهم، بنگلادش به عنوان هدفی برای فاتحان مسلمان قرار گرفت که منجر به نفوذ فرهنگ اسلامی در منطقه شد. اولین حکام مسلمان، مانند سلاطین بنگال، شروع به ساخت مساجد و مؤسسات آموزشی کردند که به انتشار اسلام در میان مردم محلی کمک کردند.
در این دوره، بنگلادش به یک مرکز تجاری مهم برای بازرگانان مسلمان تبدیل شد که به تبادل فرهنگی میان مردم مختلف کمک کرد. اسلام تأثیر زیادی بر هنر، معماری و ادبیات گذاشت که در ایجاد بسیاری از آثار تاریخی و آثار ادبی منعکس شده است.
تمدن‌های باستانی بنگلادش ارث فرهنگی غنی‌ای از خود به جا گذاشته‌اند که پایه‌گذار توسعه جامعه مدرن شده است. هنر، معماری و ادبیات این دوران تحت تأثیر فرهنگ‌های مختلفی همچون بودیسم، هندوئیسم و اسلام غنی شده‌اند.
به‌ویژه، معماری بودایی در آثار باقی‌مانده‌ای همچون استوپاها و معابد، که نشان‌دهنده سطح بالای مهارت سازندگان باستانی است، بروز پیدا می‌کند. فرهنگ هندو نیز ردپایی از خود به‌جا گذاشته است به صورت معبدهای متعدد که به خدایان مختلف اختصاص داده شده‌اند، و معماری اسلامی به زیبایی مساجد و مقبره‌هایی مانند مسجد توتالجا نمایان است.
ادبیاتی که در این دوره ایجاد شده، هنوز هم در بنگلادش مورد مطالعه و ارزیابی قرار می‌گیرد. آثار نویسندگانی چون رابیندرانات تاگور از میراث فرهنگی غنی نیاکانشان الهام می‌گیرد که اهمیت تمدن‌های باستانی را برای فرهنگ معاصر بنگالی تأیید می‌کند.
تمدن‌های باستانی بنگلادش، از جمله تمدن‌های پالا و سن‌ها و همچنین تأثیر اسلامی، نقش کلیدی در شکل‌گیری هویت فرهنگی کشور ایفا کرده‌اند. این مراحل تاریخی اثرات عمیقی بر هنر، معماری، ادبیات و دین گذاشته‌اند که هنوز هم در بنگلادش معاصر زنده‌اند. دانش درباره تمدن‌های باستانی به فهم بهتر تاریخ و فرهنگ غنی این کشور شگفت‌انگیز و جایگاه آن در صحنه جهانی کمک می‌کند.