دانشنامه تاریخی
پادشاهی اکسوم، یکی از قدیمی‌ترین و قدرتمندترین دولت‌های آفریقا، از قرن اول تا دهم میلادی در سرزمین‌های امروزی اتیوپی و اریتره وجود داشت. اکسوم دارای سطح بالایی از توسعه فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بود و یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری آن زمان به شمار می‌رفت. این دولت نقش کلیدی در گسترش مسیحیت در آفریقا ایفا کرد و پس از خود میراث فرهنگی قابل توجهی بر جا گذاشت، از جمله obeliskهای منولوئیت و بناهای معماری منحصر به فرد. تاریخ اکسوم شاهدی بر عظمت و تأثیر آن بر منطقه‌ای است که قرن‌ها بر آن تسلط داشت.
بر اساس داده‌های باستان‌شناسی، پادشاهی اکسوم در قرن دوم پیش از میلاد در محل یک دولت قدیمی‌تر به نام د'MT ظهور کرد. موقعیت جغرافیایی اکسوم، که در تقاطع مسیرهای تجاری بین آفریقا، خاورمیانه و اقیانوس هند قرار داشت، به توسعه سریع اقتصادی آن کمک کرد. ساکنان محلی سیستم‌های آبیاری را گسترش دادند که به آنها اجازه می‌داد کشاورزی را رواج دهند و تولید مواد غذایی را افزایش دهند. در اوایل تاریخ خود، اکسوم نقش مهمی در تجارت بین‌المللی ایفا کرد و تبادل کالا میان مناطق مختلفی مانند مصر، امپراتوری روم و عربستان را تسهیل می‌کرد.
جامعه اکسوم بر اساس کشاورزی و تجارت توسعه یافت و کالاهای صادراتی مانند عاج، طلا، ادویه و حیوانات عجیب و غریب نقش مهمی در اقتصاد آن ایفا می‌کردند. با توجه به موقعیت استراتژیک، پادشاهی اکسوم به نقطه‌ای مهم در تقاطع مسیرهای تجاری تبدیل شد. تعامل با فرهنگ‌های دیگر تأثیر قابل توجهی بر توسعه اکسوم داشت، از جمله بر معماری، هنر و سنت‌های دینی آن.
یکی از معروف‌ترین نمادهای پادشاهی اکسوم، obeliskهای منولوئیت آن است. این استل‌های سنگی باشکوه که از یک تکه گرانیت تراشیده شده‌است، به عنوان یادبود برای پادشاهان و نجبا خدمت می‌کردند. obeliskها دارای اهمیت مذهبی و زیبایی‌شناختی بودند. برخی از آنها به ارتفاع 30 متر می‌رسیدند و با نقش و نگارهای دقیقی تزیین شده بودند که ورودی‌ها و پنجره‌ها و همچنین نمادهایی مرتبط با زندگی پس از مرگ را به تصویر می‌کشیدند.
مشهورترین obelisk اکسوم، obelisk شاه ازانا است که مدت‌زمانی نماد قدرت پادشاهی اکسوم بود. در قرن بیستم، او به ایتالیا در زمان اشغال ایتالیایی منتقل شد، اما پس از چند دهه به موطن خود بازگشت و در اکسوم ترمیم شد و به یک محل زیارتی و جاذبه گردشگری تبدیل شد.
اقتصاد اکسوم یکی از پیشرفته‌ترین‌ها در دنیای باستان بود. تجارت نقش کلیدی در رفاه اکسوم ایفا می‌کرد و حاکمان آن به شدت این حوزه را حمایت و توسعه می‌دادند. از طریق بنادر ادولیس در سواحل دریای سرخ، اکسومی‌ها کالاهای مختلفی از جمله طلا، عاج، نمک و پوست‌های حیوانات صادر می‌کردند. این کالاها در امپراتوری روم، پرسی و هند تقاضای زیادی داشتند. به ازای آن، اکسوم شیشه، پارچه، مصنوعات فلزی و زیورآلات را وارد می‌کرد.
یکی از ویژگی‌های تجارت اکسوم، استفاده از واحد پولی خود بود. حاکمان اکسوم از قرن سوم میلادی سکه ضرب کردند که شاهدی بر سطح بالای توسعه اقتصادی و قدرت متمرکز بود. سکه‌ها از طلا، نقره و مس ضرب می‌شدند و معمولاً پرتره‌هایی از پادشاهان و همچنین نمادهایی مرتبط با اعتقادات مذهبی و دولتی بر روی آنها حک شده بود. این سکه‌ها نه تنها در داخل کشور بلکه در خارج از آن نیز استفاده می‌شدند که اهمیت اکسوم در تجارت بین‌المللی را نشان می‌دهد.
یکی از نقاط کلیدی در تاریخ اکسوم، پذیرش مسیحیت در اوایل قرن چهارم بود. حدود سال 330، حاکم اگزانا مسیحیت را پذیرفت و آن را به عنوان دین دولتی معرفی کرد. این واقعه در تاریخ نه تنها اکسوم، بلکه تمامی آفریقا یک چرخش مهم بود، زیرا اکسوم اولین دولت مسیحی در قاره شد. تأثیر مسیحیت منجر به توسعه فرهنگ، معماری و هنر جدیدی شد. کلیسای اکسوم که بعدها به کلیسای ارتدوکس اتیوپی تبدیل شد، نقش مهمی در شکل‌گیری هویت ملی و سنت‌های دینی این منطقه ایفا کرد.
پذیرش مسیحیت، روابط اکسوم را با بیزانس و سایر دول مسیحی تقویت کرد. تأثیر مسیحیت همچنین بر روی سکه‌های اکسوم تأثیر گذاشت، که در آنها صلیب‌ها و سایر نمادهای ایمان جدید تصویر شده بودند. این بخشی از تبلیغات دین دولتی بود و بر ادراک اکسوم به عنوان یک دولت مسیحی تأثیر می‌گذاشت.
پادشاهی اکسوم دارای ارتشی قوی بود که به آن این امکان را می‌داد تا سرزمین‌های وسیعی را در شمال و شرق آفریقا و همچنین در عربستان جنوبی کنترل کند. حاکمان اکسوم به طور فعال سرزمین‌های خود را گسترش می‌دادند تا امنیت مسیرهای تجاری را تأمین کنند و نفوذ خود را افزایش دهند. کمپین‌های نظامی به فتح مناطق همسایه مانند یمن و تسلط بر دریای سرخ معطوف بود که به اکسوم مزیت اضافی در تجارت بین‌المللی می‌بخشید.
اکسومی‌ها توجه خاصی به دفاع از سرزمین خود در برابر تهدیدات خارجی داشتند. در قرن هفتم، با گسترش اسلام در شبه جزیره عربستان، اکسوم با چالش‌هایی از سوی ارتش‌های مسلمان مواجه شد که در تلاش بودند تا بر مسیرهای تجاری کنترل پیدا کنند و نفوذ خود را در منطقه گسترش دهند. این رویارویی به تدریج باعث شد که اکسوم از هم جدا شود و نفوذ خود را از دست بدهد.
با وجود عظمت خود، در قرن هشتم پادشاهی اکسوم به تدریج به سمت انحطاط حرکت کرد. یکی از دلایل این موضوع، ایزوله شدن از مسیرهای کلیدی تجاری بود که به دلیل فتوحات عربی و کنترل بر دریای سرخ ایجاد شده بود. تغییرات زیست‌محیطی، مانند قطع درختان و تخریب خاک نیز به دشواری‌های اقتصادی کمک کرد. به تدریج نفوذ اکسوم کاهش یافت و او مواضع خود را به نیروهای سیاسی جدید واگذار کرد.
در قرن نهم، مرکز زندگی سیاسی اتیوپی به سمت جنوب منتقل شد و اکسوم معنای قبلی خود را از دست داد. با این حال، میراث فرهنگی و دینی این پادشاهی همچنان در دولت‌های جدید که در سرزمین آن پدید آمدند زندگی می‌کند. کلیسا و سنت‌های مسیحی به ارث رسیده از اکسوم، همچنان عناصر مهمی از فرهنگ اتیوپی هستند.
پادشاهی اکسوم اثر عمیقی در تاریخ و فرهنگ اتیوپی و تمام شرق آفریقا بر جا گذاشت. قدرت و عظمت اکسوم در معماری، مجسمه‌سازی، ادبیات و مذهب بازتاب یافته است. obeliskهای منولوئیت ساخته شده در دوران اکسوم، هنوز هم به عنوان یادبودهای منحصر به فردی باقی مانده است که نماد عظمت این دولت هستند. کلیسای اکسوم که بعدها به کلیسای ارتدوکس اتیوپی تبدیل شد، همچنان یکی از قدیمی‌ترین جوامع مسیحی در جهان به شمار می‌رود.
امروز شهر اکسوم به عنوان یک سایت میراث جهانی یونسکو شناخته شده است. آثار باستانی آن، از جمله obeliskهای مشهور، ویرانه‌های قصرها و معابد، توجه پژوهشگران و گردشگران از سرتاسر جهان را جلب می‌کند. مطالعه تاریخ و میراث فرهنگی اکسوم به درک جنبه‌های مهمی از تاریخ آفریقا و جهان کمک می‌کند و همچنین نقش شرق آفریقا در توسعه روابط تجاری و فرهنگی بین‌المللی را نشان می‌دهد.
پادشاهی اکسوم به نمادی از عظمت تمدن‌های باستانی آفریقا تبدیل شد و دستاوردهای آن در زمینه معماری، هنر، مذهب و اقتصاد هنوز هم تحسین‌برانگیز است. تاریخ اکسوم اهمیت آفریقا را در شکل‌گیری تمدن جهانی برجسته کرده و میراثی را بر جا گذاشته که همچنان الهام‌بخش ساکنان معاصر اتیوپی و کل جهان است.