دانشنامه تاریخی
دوره قرون وسطی در تاریخ اتیوپی تقریباً از قرن نهم تا شانزدهم را در بر می‌گیرد و با تحولات سیاسی، فرهنگی و مذهبی قابل توجهی مشخص می‌شود. پس از سقوط پادشاهی آکسوم در قرن‌های هشتم و نهم، مرکز زندگی سیاسی اتیوپی به سمت جنوب منتقل شد، جایی که دولت‌ها و دودمان‌های جدیدی شکل گرفتند. اتیوپی قرون وسطایی با ترکیب منحصربه‌فردی از مسیحیت و سنت‌های آفریقایی، و همچنین شناسایی فرهنگی و روحانی قوی، که تحت تأثیر سیاست‌های داخلی و خارجی شکل می‌گرفت، مشخص می‌شود. ایجاد دودمان زاگه، تقویت دودمان سلیمانیدها، ساخت کلیساهای سنگی در لالی‌بیلا و مقابله با سلطنت‌های مسلمان، جنبه‌های مهم این دوره بودند.
پس از سقوط آکسوم، دودمان زاگه بر سرزمین‌های مدرن اتیوپی آغاز به حکومت کرد، که به اعتقاد بر این است که در قرن دهم تأسیس شده و تا قرن سیزدهم ادامه داشته است. زاگه پایتخت را به سمت جنوب، به منطقه لستا منتقل کردند، جایی که مراکز فرهنگی و مذهبی جدیدی ساختند. یکی از بزرگ‌ترین میراث‌های زاگه، کلیساهای سنگی تک‌تکه در لالی‌بیلا است که از یک توده سنگی تراشیده شده‌اند. کلیساهای لالی‌بیلا به یکی از شاهکارهای معماری قرون وسطایی تبدیل شده و همچنان به عنوان نماد فرهنگی و مقصد زیارتی اتیوپی باقی مانده‌اند.
افسانه‌ها می‌گویند که پادشاه لالی‌بیلا، حاکم دودمان زاگه، پس از بازدید از سرزمین مقدس، وحی دریافت کرده که یک اورشلیم جدید بسازد. کلیساهای سنگی که در دوره سلطنت او ساخته شدند، آرزوهای معنوی و فرهنگی اتیوپایی‌ها را تجسم می‌کردند. برخی تاریخ‌نگاران ادعا می‌کنند که ساخت این معابد نشان‌دهنده تأثیر مسیحیت مصری و بیزانسی است. به طور کلی، یازده معبد ساخته شده است که هنوز هم از منحصربه‌فردترین آثار معماری در آفریقا به شمار می‌روند.
در قرن سیزدهم، دودمان زاگه جای خود را به دودمان جدید حاکم - سلیمانیدها داد. سلیمانیدها، که از قرن سیزدهم تا پایان قرن بیستم با وقفه‌هایی بر اتیوپی حکومت کردند، خود را نوادگان پادشاه سلیمان و ملکه سبا می‌دانستند، که مشروعیت آنها را تقویت می‌کرد. بر اساس افسانه، پسر پادشاه سلیمان و ملکه سبا، منلیک اول، این دودمان را تأسیس کرد و ارتباط اسطوره‌ای با اسرائیل و آغاز الهی را به حاکمان اتیوپی منتقل کرد.
ظهور دودمان سلیمانیدها منجر به ایجاد دولتی متمرکزتر و تقویت کلیسای مسیحی در اتیوپی شد. سلیمانیدها به طور فعال از ارتدکس اتیوپی حمایت کردند و در این دوره هویت ملی که بر پایه سنت‌های مسیحی و فرهنگی تشکیل می‌شد، آغاز به شکل‌گیری کرد. پایتخت دولت شهر گوندار شد، که به تدریج به مرکز فرهنگی و اداری اتیوپی تبدیل گردید. در این دوره، کلیساها و صومعه‌های بسیاری ساخته شد که اساس معماری مذهبی اتیوپی را تشکیل می‌دادند.
اتیوپی قرون وسطایی به مرکز توسعه مذهبی و فرهنگی تبدیل شد، جایی که مسیحیت نقش بسیار مهمی داشت. تأثیر کلیسای ارتدکس اتیوپی به سیاست محدود نمی‌شد بلکه شامل ادبیات، نقاشی و معماری نیز می‌شد. در این زمان، صومعه‌های اتیوپی به مراکز آموزش و ذخیره دانش تبدیل شدند، جایی که پرونده‌ها ثبت می‌شد و نسخه‌های خطی به زبان گِهُز ایجاد می‌شد. گِهُز، زبان باستانی سامی، زبان کلیسا و ادبیات بود و استفاده از آن نشان‌دهنده سطح بالای فرهنگ اتیوپی در قرون وسطی بود.
صومعه‌ها و کلیساهای مسیحی به مراکز زندگی معنوی و آموزش تبدیل شدند. آنها به گسترش دانش ادبی و علمی کمک کردند و همچنین نگهدارنده خط اتیوپی بودند. بسیاری از کتاب‌های مقدس و افسانه‌های کلیسایی که به زبان گِهُز نوشته شده‌اند، تا به امروز حفظ شده و میراث فرهنگی ارزشمندی برای کشور محسوب می‌شوند. توجه ویژه‌ای به هنر نگاره‌نگاری، که تحت تأثیر سنت‌های محلی و بیزانسی توسعه یافت، داده شد.
اتیوپی قرون وسطایی در محاصره دولت‌های اسلامی قرار داشت که منجر به مجموعه‌ای از درگیری‌ها و تعاملات با سلطنت‌های مسلمان مانند آدل و یفاط شد. این سلطنت‌ها در شرق و جنوب‌شرق اتیوپی واقع شده و سعی داشتند نفوذ خود را در این منطقه گسترش دهند. اوج این تقابل، حمله سلطان احمد گران به اتیوپی در قرن شانزدهم بود، که آسیب قابل توجهی به شهرها و صومعه‌های اتیوپی وارد کرد.
سلطان احمد گران، معروف به احمد چپ دست، جنگ‌های نظامی علیه اتیوپی را آغاز کرد و به دنبال برقراری حاکمیت مسلمانان بود. حملات او با تخریب کلیساها و صومعه‌ها همراه بود که خسارات جدی به میراث فرهنگی و مذهبی اتیوپی وارد کرد. برای بازگرداندن وضعیت کشور، نیروهای پرتغالی به کمک پادشاه اتیوپی، گلاودوس، آمدند و در بازپس‌گیری حملات کمک کردند. از این زمان به بعد، ارتباطات اتیوپی با قدرت‌های اروپایی تقویت شد.
اتیوپی قرون وسطی نه تنها در برابر حملات مسلمانان مقاومت کرد، بلکه ارتباطاتی با اروپا برقرار کرد. در قرن پانزدهم، روابط دیپلماتیک با پرتغال آغاز شد که هدف آن دریافت کمک در جنگ با سلطنت‌های مسلمان بود. پرتغالی‌ها نیروهای نظامی را به اتیوپی فرستادند که به دفع حملات مسلمانان کمک کردند. پرتغالی‌ها همچنین سعی در گسترش کاتولیسیسم در این منطقه داشتند که منجر به روابط تنش‌آلود با کلیسای ارتدکس اتیوپی شد.
در قرن شانزدهم، نخستین مبلغان کاتولیک در اتیوپی ظاهر شدند که به دنبال تبدیل مردم محلی به کاتولیک بودند. اما تلاش‌ها برای معرفی کاتولیسیسم در اتیوپی با مقاومت روحانیون ارتدکس مواجه شد که این دین را بیگانه و تهدیدی برای سنت‌ها می‌دانستند. به دلیل درگیری میان مبلغان کاتولیک و کلیسای ارتدکس، تأثیر کاتولیکی بر اتیوپی محدود شد.
تا قرن هفدهم، مرکز زندگی سیاسی و فرهنگی اتیوپی به گوندار منتقل شد، که به پایتخت جدید کشور تبدیل شد. این دوره، که به عنوان دوره گوندار شناخته می‌شود، با شکوفایی فرهنگ، معماری و هنر نقاشی مشخص می‌شود. در گوندار، قصرها، کلیساها و سایر آثار معماری زیادی ساخته شد که نمونه‌های بارز معماری اتیوپی به شمار می‌روند. گوندار نه تنها به مرکز سیاسی بلکه به مرکز فرهنگی تبدیل شد، جایی که هنر تصویری، ادبیات و فرهنگ مذهبی شکوفا شد.
قصرها و کلیساهای گوندار ترکیب منحصر به فردی از سبک‌های معماری اتیوپیایی و اروپایی را به نمایش می‌گذارند. یکی از مشهورترین آثار این دوره، قلعه فاسیل گبی است که هنوز هم حفظ شده و به عنوان یک اثر جهانی یونسکو شناخته می‌شود. قلعه فاسیل گبی و سایر ساختمان‌های دوره گوندار بازتاب‌دهنده سطح بالای مهارت‌های دستی و تبادل فرهنگی هستند که به ویژه در دوران قرون وسطی اتیوپی نمایان است.
در دوره قرون وسطی، اتیوپی با تهدیدات خارجی و همچنین با درگیری‌های مذهبی و قومی داخلی مواجه بود. گروه‌های قومی مختلف، از جمله آمهرایی‌ها، تیگرایی‌ها، اوموها و سومالی‌ها در سرزمین کشور زندگی می‌کردند و اغلب برای نفوذ با یکدیگر رقابت می‌کردند. این درگیری‌ها تأثیر قابل توجهی بر وضعیت سیاسی کشور داشت و تغییرات دوره‌ای در ترکیب نخبگان حاکم ایجاد کرد.
علاوه بر این، در قرن‌های شانزدهم و هفدهم، قیام‌هایی علیه قدرت مرکزی آغاز شد که موجب تضعیف اتیوپی و اقتصاد آن گردید. اما علیرغم دشواری‌ها، اتیوپی توانست هویت فرهنگی و مذهبی خود را، که بر اساس سنت‌های مسیحی و تنوع قومی شکل گرفته بود، حفظ کند. درگیری‌های داخلی تأثیر بزرگی بر تاریخ آینده کشور گذاشت و جامعه و سیاست آن را شکل داد.
اتیوپی قرون وسطی میراث قابل توجهی را به جا گذاشت که هنوز هم مورد توجه پژوهشگران و تاریخ‌نگاران قرار دارد. فرهنگ قرون وسطی اتیوپی، آثار معماری و مذهبی منحصربه‌فرد آن، و همچنین ادبیات و هنر، گواهی بر سطح بالای توسعه این دولت است. کلیساهای سنگی لالی‌بیلا، قلعه فاسیل گبی و فرهنگ ارتدکس اتیوپی نقش مهمی در شکل‌گیری هویت منحصربه‌فرد اتیوپی ایفا کردند و همچنان بر نسل‌های بعدی تأثیر می‌گذارند.
تاریخ قرون وسطی اتیوپی همچنین اهمیت ارتباطات آن با دنیای اطراف — چه با همسایگان مسلمان و چه با اروپا مسیحی — را نشان می‌دهد. ارتباطات با پرتغال، مقابله با سلطنت‌های مسلمان و مقاومت در برابر مبلغان کاتولیک نشان می‌دهد که چگونه اتیوپی توانست هویت منحصربه‌فرد خود را حفظ کند و از نفوذ خارجی مستقل بماند، در حالی که هویت فرهنگی و مذهبی خود را حفظ می‌کرد.
اتیوپی یکی از معدود کشورهای آفریقاست که در طول قرن‌ها استقلال خود را حفظ کرده است، علیرغم چالش‌های خارجی و داخلی متعدد. دوره قرون وسطی زمان تقویت دولت‌مندی اتیوپی و شکل‌گیری بنیاد فرهنگی آن بود که امروز نیز پایه‌ای برای افتخار ملی و میراث فرهنگی محسوب می‌شود.