دانشنامه تاریخی
تاریخ باستانی فنلاند دوره زمانی وسیعی را در بر می‌گیرد که از ابتدایی‌ترین نشانه‌های فعالیت انسانی در سرزمین‌های امروزی فنلاند آغاز شده و تا زمانی که این سرزمین‌ها تحت تأثیر کشورهای دیگر قرار گرفت و منجر به شکل‌گیری جامعه‌ای در دوران میان‌قرون شد، ادامه دارد. به لطف یافته‌های باستان‌شناسی، ما می‌توانیم دید بهتری از چگونگی توسعه فرهنگ، دین و شیوه زندگی مردم در دوره‌های تاریخی مختلف پیدا کنیم.
نخستین نشانه‌های حضور انسان در سرزمین فنلاند به حدود 8500 سال پیش از میلاد برمی‌گردد. در این زمان، یخچال‌ها شروع به عقب‌نشینی کردند و زمین‌های جدیدی برای سکونت آزاد شدند. ظهور نخستین سکونتگاه‌ها به دورهٔ مزولیتم (میان دورهٔ سنگی) مربوط می‌شود — دوره‌ای که مردم زندگی کوچ‌نشینی داشتند و به شکار و ماهیگیری مشغول بودند. این ساکنان اولیه از ابزارهای سنگی مانند نیزه و تیرکمان استفاده می‌کردند که به آن‌ها امکان شکار شکار بزرگ را می‌داد.
انقلاب نوسنگی، حدود 4000 سال پیش از میلاد، تغییرات قابل توجهی در شیوه زندگی مردم به ارمغان آورد. زندگی کوچ‌نشینی به زندگی دائمی جایگزین شد و کشاورزی و دام‌داری توسعه یافت. این زمان همچنین با توسعه سفالگری مشخص می‌شود که با فرهنگ سفالگری شانه‌دار مرتبط است. ظهور فناوری جدید ساخت ظرف‌های سفالی با الگوهای شانه‌دار، به بهبود نگهداری و آماده‌سازی غذا کمک کرد. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که قبایل فنلاندی ارتباطات تجاری با ملت‌های دیگر، به ویژه با ساکنان مناطقی از روسیه و بالتیک، برقرار کرده بودند.
عصر برنز در فنلاند حدود 1500 سال قبل از میلاد آغاز شد. در این زمان، استفاده از فلز، به‌ویژه برنز، به‌منظور ساخت سلاح‌ها، زیورآلات و ابزارآلات کار به‌طور فعال افزایش یافت. اگرچه فنلاند منابع مس و قلع — اجزای اصلی برنز — نداشت، اما در مسیرهای تجاری شرکت داشت که مواد لازم را وارد می‌کردند. در این دوره، اقلام مهمی نظیر چاقوها، تبرها و شمشیرها وجود داشتند که نشان‌دهندهٔ وضعیت صاحبان خود بودند. ساختار اجتماعی به‌دلیل ظهور سلسله‌مراتب اجتماعی پیچیده‌تر شد که توسط قبرهایی با وسایل تدفینی غنی تأیید می‌شود.
عصر آهن در فنلاند حدود 500 سال قبل از میلاد با ظهور ابزارهای آهنی آغاز شد. در این زمان، جمعیت افزایش یافت و سکونتگاه‌های بزرگتر و دائمی‌تری شکل گرفتند. ابزارهای آهنی به‌طور قابل توجهی مقاوم‌تر از ابزارهای برنزی بودند که به گسترش کشاورزی و افزایش بهره‌وری کار کمک کرد. این دوره با تماس‌های فرهنگی با فرهنگ‌های منطقه بالتی، اسکاندیناوی و حتی امپراتوری روم دور از دسترس مشخص می‌شود. در نتیجهٔ این تعاملات، فرهنگ فنلاندی به‌تدریج تنوع بیشتری پیدا کرد.
در زمان عصر آهن رومی (حدود 1 تا 400 سال پس از میلاد) در سرزمین فنلاند می‌توان آثار باستانی را یافت که نشان‌دهندهٔ تأثیر رومی است. هرچند گسترش مستقیم روم به فنلاند نرسید، اما تجارت و تبادلات فرهنگی اثر قابل توجهی بر جا گذاشت. یافته‌های باستان‌شناسی شامل سکه‌های رومی، ظروف شیشه‌ای و زیورآلاتی است که از طریق واسطه‌ها وارد شده‌اند.
مانند بسیاری از اقوام باستانی، فنلاندی‌ها به نیروهای طبیعت پرستش می‌کردند و دنیای اطراف را پر از ارواح می‌دانستند. باورهای فنلاندی‌های باستان شامل تقدس طبیعت، ایمان به ارواح و آیین‌های شمن بود. هر عنصر طبیعت، مانند جنگل‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، دارای یک سرپرست بود که قربانی‌ها به او تقدیم و احترامات به او گزارش داده می‌شد. بین خدایان و ارواح مشهور می‌توان به اوکو — خدای رعد و برق و جنگ، هیسی — روح جنگل و روح آبی آختی اشاره کرد. شمن‌ها نقش مهمی در جامعه ایفا می‌کردند، به‌عنوان یک پیوند بین دنیای انسان‌ها و دنیای ارواح عمل می‌کردند.
در پایان عصر آهن، نخستین اتحادیه‌های قبیله‌ای در سرزمین فنلاند شکل گرفت. قبایل فنلاندی هم تعاملات مسالمت‌آمیز و هم نظامی با همسایگان خود، از جمله ملت‌های سوئدی و اسلاوی داشتند. برخی از دانشمندان بر این باورند که رؤسای قبیله‌های فنلاند در این دوره با اتحادیه‌های خویشاوندی در سراسر اسکاندیناوی مرتبط بودند. این اتحادیه‌ها نقش مهمی در دفاع و گسترش سرزمین و همچنین حفظ ارتباطات تجاری داشتند.
تاریخ باستانی فنلاند دوره‌ای است که در آن، پایه‌گذاری‌های فرهنگ، باورهای مذهبی و ساختار اجتماعی شکل گرفت. در طی هزاران سال، سرزمین فنلاند ورود تأثیرات فرهنگی مختلفی را شاهد بوده است که باعث غنای و تغییرات در جمعیت محلی شده است. به‌مرور زمان، فنلاند به‌طور فزاینده‌ای به شبکه فرهنگی و تجاری اروپا و اسکاندیناوی پیوست که منجر به تحول تدریجی جوامع قبیله‌ای باستانی به پیش‌زمینه‌های دولت‌های قرون وسطایی شد. این روند زمانی تکمیل شد که فنلاند تحت تأثیر سوئد قرار گرفت و به‌طور نهایی به سنت فرهنگی و سیاسی غربی اروپایی وارد شد.