دانشنامه تاریخی
تاریخ کوبا پر از رویدادهای دراماتیک است که بر شکل‌گیری سیستم دولتی آن تأثیر گذاشته است. توسعه ساختار سیاسی کشور در چند قرن گذشته تغییرات چشمگیری را متحمل شده است. از استعمار اسپانیا تا رژیم سوسیالیستی تحت رهبری فیدل کاسترو — هر تغییر در ساختار دولتی نقشی کلیدی در توسعه کوبای مدرن ایفا کرده است.
قبل از آغاز قرن بیستم، کوبا تحت سلطه اسپانیا بود. این جزیره مستعمره‌ای با سیستم مدیریتی بسیار متمرکز بود که در آن قدرت اصلی در دست مقامات استعماری اسپانیا بود. اقتصاد به صادرات شکر و تنباکو متمرکز بود و سیستم سیاسی با عدم وجود حقوق و آزادی‌ها برای ساکنان محلی مشخص می‌شد. در پایان قرن نوزدهم، نارضایتی در میان کوبایی‌ها نسبت به حکومت استعماری شدت گرفت که منجر به شورش‌های متعدد و در نهایت — جنگ استقلال شد.
مبارزه برای استقلال کوبا در سال 1868 آغاز شد، زمانی که کارلوس مانوئل دِ سِسپِدس بردگان خود را آزاد کرد و به مقاومت مسلحانه دعوت کرد. جنگ استقلال تا سال 1898 ادامه یافت، زمانی که مداخله ایالات متحده در جنگ اسپانیایی-آمریکایی منجر به شکست اسپانیا شد. در سال 1902، کوبا به‌طور رسمی استقلال خود را به دست آورد، اما با قیدهایی که توسط اصلاحیه پلات ایجاد شده بود، که به ایالات متحده حق مداخله در امور داخلی کوبا را می‌داد.
در سال‌های اولیه استقلال، کوبا تحت تأثیر قابل توجهی از طرف ایالات متحده باقی ماند، که این موضوع در سیستم سیاسی آن تأثیر گذاشت. قانون اساسی 1901 جمهوری‌ای ریاستی را با یک نهاد اجرایی قوی پیش‌بینی می‌کرد، اما قدرت واقعی اغلب در دست مشاوران و شرکت‌های آمریکایی بود.
در سال 1933، یک کودتای نظامی به رهبری فولخنسو باتیستا رخ داد که آغاز دوره‌ای طولانی از بی‌ثباتی سیاسی و دیکتاتوری بود. باتیستا ابتدا به عنوان رهبر واقعی حکومت کرد و سپس، پس از یک وقفه کوتاه، در سال 1952 به عنوان رئیس‌جمهور به قدرت بازگشت. حکومت او با فساد، سرکوب و وابستگی اقتصادی به ایالات متحده مشخص می‌شد. با گذشت زمان، نارضایتی از رژیم او افزایش یافت که منجر به تشدید احساسات انقلابی در میان کوبایی‌ها شد.
در سال 1959، انقلابیون به رهبری فیدل کاسترو رژیم دیکتاتوری باتیستا را سرنگون کردند. این یک نقطه عطف در تاریخ کوبا بود، زیرا از آن زمان به بعد، کشور به سمت مدل سوسیالیستی حرکت کرد. فیدل کاسترو از ملی‌سازی صنایع و اراضی خبر داد و همچنین اصلاحات اجتماعی بزرگی در آموزش و پرورش و بهداشت آغاز کرد.
با استقرار سیستم سوسیالیستی، کوبا به تدریج از سیستم چندحزبی دست کشید و به حکومتی تک‌حزبی منتقل شد. قانون اساسی سال 1976 سوسیالیسم را به عنوان ایدئولوژی اصلی کشور تثبیت کرد و همچنین سیستمی را برقرار کرد که در آن تمام نهادهای کلیدی دولتی تحت کنترل حزب کمونیست کوبا بودند. رئیس‌جمهور جمهوری همزمان رئیس دولت و رئیس شورای دولتی بود که این موضوع بالاترین حد تمرکز قدرت را تضمین می‌کرد.
پس از به قدرت رسیدن کاسترو، دولت کوبا بر روی انجام اصلاحات اجتماعی تمرکز کرد. یکی از اولویت‌ها، توسعه سیستم بهداشت و آموزش بود. کوبا به خاطر سیستم پزشکی رایگان و باکیفیت خود و همچنین آموزش عمومی شناخته شده است. اقتصاد کشور ملی‌سازی شد و کوبا روابط نزدیک با اتحاد جماهیر شوروی برقرار کرد که این امر به تامین هزینه‌های اقتصادی ناشی از محاصره آمریکایی کمک کرد.
با این حال، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، کوبا با بحران اقتصادی مواجه شد. این امر منجر به لیبرالی‌سازی جزئی اقتصاد و ظهور سازوکارهای بازار محدود شد. با وجود این مشکلات، سیستم دولتی کماکان به اصول سوسیالیستی وفادار باقی ماند.
در سال 2008، فیدل کاسترو قدرت را به برادرش رائول کاسترو منتقل کرد که سیاست سوسیالیستی را ادامه داد اما در عین حال اقداماتی در راستای اصلاحات اقتصادی آغاز کرد. رائول کاسترو اجازه ابتدایی به ابتکار خصوصی در بخش‌های محدود اقتصادی مانند کسب‌وکارهای کوچک و کشاورزی داد. این امر به بهبود وضعیت اقتصادی کمک کرد، اما عناصر اصلی سیستم سیاسی بدون تغییر باقی ماندند.
در سال 2019، یک قانون اساسی جدید در کوبا تصویب شد که سیستم سوسیالیستی را حفظ می‌کرد اما در عین حال برخی آزادی‌های اقتصادی را نیز مجاز می‌شمرد. قانون اساسی همچنین مقام نخست‌وزیری را معرفی کرد و اختیارات را بین رئیس‌جمهور و رئیس دولت تقسیم کرد. این قدمی به سوی غیرمتمرکز کردن قدرت و نوسازی سیستم دولتی بود.
امروز کوبا همچنان یک دولت سوسیالیستی با سیستم تک‌حزبی باقی‌مانده است که در آن حزب کمونیست کوبا نقش کلیدی در مدیریت کشور ایفا می‌کند. با وجود برخی اصلاحات و گام‌هایی به سمت لیبرالی‌سازی اقتصادی، سیستم سیاسی همچنان به شدت متمرکز باقی مانده و احزاب مخالف ممنوع هستند.
کوبا در حال حاضر با چندین چالش روبه‌رو است که شامل مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و محاصره ایالات متحده و همچنین پیامدهای پاندمی COVID-19 است. با این وجود، دولت به حفظ رویکرد اصلاحات اجتماعی و حمایت از شهروندان خود از طریق سیستم بهداشت و آموزش ادامه می‌دهد.
توسعه سیستم دولتی کوبا داستانی از مبارزه برای استقلال، آزمایش‌های سوسیالیستی و تلاش‌هایی برای سازگاری با چالش‌های مدرن است. با وجود مشکلات اقتصادی و فشار از سوی نیروهای خارجی، کوبا توانسته است هویت و سیستم سیاسی منحصر به فرد خود را حفظ کند. آینده کوبا هنوز نامشخص است، اما ظرفیت آن برای سازگاری و تلاش برای عدالت اجتماعی همچنان جنبه‌های مهم سیستم دولتی آن باقی مانده است.