دانشنامه تاریخی
اسناد تاریخی نپال گواهی‌های مهمی از توسعه زندگی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی این کشور هستند. با توجه به موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد و تاریخ غنی، نپال مقدار قابل توجهی منبع مکتوب جمع‌آوری کرده است که تکامل سیستم حکومتی، شیوه‌های مذهبی و هنجارهای قانونی آن را منعکس می‌کند. این اسناد بخش مهمی از میراث فرهنگی کشور را تشکیل می‌دهند، به عنوان منبعی برای مطالعه گذشته آن عمل می‌کنند و پیوندی بین نسل‌ها برقرار می‌سازند.
از جمله شناخته‌شده‌ترین اسناد تاریخی نپال، نوشته‌های سلطنتی هستند که بر روی سنگ یا صفحات مسی حک شده‌اند. این نوشته‌ها حاوی اطلاعاتی درباره حکمرانی پادشاهان، تأسیس معابد و اعطای زمین‌های وقف شده هستند. آن‌ها منبع مهمی برای مطالعه تاریخ سیاسی و مذهبی کشور به شمار می‌روند.
به عنوان نمونه‌ای از این نوشته‌ها، نوشته‌ای از پادشاه مانادیوا I (۴۶۴–۵۰۵ میلادی) وجود دارد که به عنوان یکی از ابتدایی‌ترین ثبت‌های اپیگرافی در نپال شناخته می‌شود. این نوشته به ساخت معابد اشاره می‌کند و دستاوردهای حاکم، از جمله پیروزی‌های نظامی و نذورات مذهبی‌اش را توصیف می‌کند.
نسخه‌های خطی بر روی برگ‌های نخل، یا "تالپاترا"، اسناد تاریخی ارزشمندی هستند که متون مذهبی، فلسفی و حقوقی را حفظ کرده‌اند. آن‌ها برای ثبت متون به زبان‌های سانسکریت، نپالی و دیگر زبان‌های منطقه مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
در میان نسخه‌های خطی شناخته‌شده، متونی که با سنت‌های بودائی و هندوئی مرتبط هستند، برجسته‌اند. به عنوان مثال، "نایا سوددا" (کد جدید) که در قرن هجدهم ایجاد شده، مجموعه‌ای از قوانین و مقرراتی است که روابط اجتماعی را تنظیم می‌کند. این نسخه‌ها همچنین اطلاعات مهمی درباره مراسم مذهبی و مفاهیم فلسفی ارائه می‌دهند که تأثیر عمیقی بر فرهنگ نپال گذاشته‌اند.
مولاپاتی یکی از مهم‌ترین اسناد حقوقی نپال است که مجموعه‌ای از قوانین و احکام مورد استفاده در قرون هفدهم و هجدهم را تشکیل می‌دهد. این سند در زمان سلطنت دودمان شاه ایجاد شد و جنبه‌های مختلف زندگی اجتماعی و اقتصادی را تنظیم می‌کرد، از جمله حقوق مالکیت، مالیات‌گیری و حقوق جزا.
این سند نشان می‌دهد که چگونه هنجارها و آداب سنتی در سیستم حقوقی یکپارچه شده و پایه‌ای برای توسعه حقوق در نپال فراهم آورده‌اند. مولاپاتی همچنین نقش پادشاه را به عنوان داور عالی که مسئول حفظ نظم و عدالت است، منعکس می‌کند.
سانه‌گورک‌ها سند مهم حقوقی است که در زمان اتحاد نپال تحت رهبری پادشاه پریتوی نرایان شاه در قرن هجدهم تهیه شده است. این مجموعه قوانین به منظور یکسان‌سازی هنجارهای حقوقی در بخش‌های مختلف کشور تدوین شده و به تقویت قدرت مرکزی کمک کرد.
این سند مسائل متنوعی از جمله حقوق جزا، حقوق خانواده و روابط تجاری را شامل می‌شود. سانه‌گورک‌ها پایه‌ای برای توسعه بیشتر سیستم حقوقی نپال بوده و انتقال از تکه‌تکه‌های فئودالی به یک دولت واحد را نشان می‌دهد.
در قرن نوزدهم و بیستم، نپال توافق‌نامه‌های متعددی با هند بریتانیا امضا کرد که آن‌ها نیز اسناد تاریخی مهمی هستند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها قرارداد سوگائولی در سال ۱۸۱۵ است که پس از جنگ انگلستان-نپال امضا شد. این قرارداد مرزهای فعلی نپال را تعیین می‌کرد و وضعیت خاص آن را به عنوان یک کشور مستقل اما به لحاظ سیاسی وابسته به امپراتوری بریتانیا تعیین می‌کرد.
توافق‌نامه‌های دیگر، مانند توافق‌نامه تجارت و عبور در سال ۱۹۲۳، روابط اقتصادی بین نپال و هند بریتانیا را تثبیت کرد. این اسناد نمایی از سیاست خارجی نپال و موقعیت استراتژیک آن در منطقه ارائه می‌دهند.
اسناد قانون اساسی نپال اسناد مهمی هستند که تکامل سیاسی کشور را منعکس می‌کنند. اولین قانون اساسی در سال ۱۹۴۸ در زمان سلطنت مطلقه پذیرفته شد. این قانون مبانی مدیریت دولتی مدرن را معرفی می‌کرد، اما قدرت قابل توجهی را به پادشاه واگذار می‌نمود.
پس از سرنگونی سلطنت در سال ۲۰۰۸، قانون اساسی جدیدی پذیرفته شد که نپال را به عنوان یک کشور سکولار فدراتیو دموکراتیک تعیین کرد. این سند به نمادی از انتقال از سلطنت به جمهوری تبدیل شده و آرزو به شمول‌گرایی و برابری را منعکس می‌کند.
متون بودایی و هندوئی که در نپال تولید شده‌اند، تنها اسناد مذهبی نیستند، بلکه اسناد تاریخی نیز هستند. به عنوان مثال، "پرجنیاپارامیتا سوترا" یکی از مهم‌ترین متون مهایانه بودیسم است که در نپال ایجاد و منتشر شده است. این متون نمایی از سنت‌های فلسفی و معنوی منطقه را ارائه می‌دهند.
متون هندوئی، مانند "ویشنو پورانا" و "بهاگواتا پورانا"، نیز برای مطالعه تاریخ نپال اهمیت دارند، زیرا مفاهیم افسانه‌ای و مذهبی را توصیف می‌کنند که فرهنگ کشور را شکل داده است.
دوره سلطنت دودمان رانا (۱۸۴۶–۱۹۵۱) تعداد قابل توجهی منبع مکتوب به جا گذاشت، که شامل فرامین، توافق‌نامه‌ها و مکاتبات دیپلماتیک است. این اسناد در آرشیوها نگهداری می‌شوند و اطلاعات منحصر به فردی درباره سیاست، اقتصاد و روابط بین‌المللی نپال در قرن نوزدهم و بیستم ارائه می‌دهند.
به عنوان مثال، آرشیوها اطلاعاتی درباره تعامل با امپراتوری بریتانیا، اصلاحات در زمینه آموزش و زیرساخت‌ها، و همچنین سیاست داخلی رژیم رانا دارند.
اسناد تاریخی شناخته شده نپال نقش کلیدی در مطالعه گذشته‌اش و شکل‌گیری هویت ملی آن دارند. آن‌ها ثروت میراث فرهنگی کشور، تکامل سیستم سیاسی‌اش و تأثیر سنت‌های مذهبی را منعکس می‌کنند. حفظ و مطالعه این اسناد همچنان یک وظیفه مهم برای درک تاریخ نپال و اهمیت آن در زمینه جنوب آسیا است.