دانشنامه تاریخی
اقتصاد پاکستان یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جنوب آسیا است که با تنوع صنایع و منابع مشخص می‌شود، اما همچنین با چالش‌های زیادی مانند بی‌ثباتی سیاسی، رشد جمعیت و مسائل زیرساختی مواجه است. در این مقاله به بررسی شاخص‌های کلیدی اقتصادی پاکستان مانند تولید ناخالص داخلی، ساختار اقتصاد، سطح زندگی، تجارت خارجی و چالش‌هایی که کشور در حوزه اقتصادی خود با آن مواجه است، پرداخته شده است.
پاکستان یک کشور در حال توسعه با اقتصادی به شدت کشاورزی است، اما در دهه‌های اخیر رشد در سایر بخش‌ها مانند صنعت و خدمات نیز مشاهده می‌شود. در سال 2023، تولید ناخالص داخلی پاکستان حدود 376 میلیارد دلار آمریکا بوده است. جمعیت کشور بیش از 240 میلیون نفر است که آن را به پنجمین کشور پرجمعیت جهان تبدیل می‌کند.
صنایع اصلی اقتصاد پاکستان شامل کشاورزی، صنعت نساجی، الکترونیک، استخراج زغال‌سنگ و گاز طبیعی و همچنین خدمات مالی می‌باشد. با وجود سهم قابل توجه این بخش‌ها در اقتصاد، کشور با چندین مشکل مانند ناپایداری ارز، نرخ بالای بیکاری و کمبود زیرساخت‌های باکیفیت مواجه است.
کشاورزی که بخش مهمی از اقتصاد پاکستان را تشکیل می‌دهد، حدود 24٪ از ساختار تولید ناخالص داخلی را شامل می‌شود و برای بیش از 40٪ از جمعیت فعال شغل ایجاد می‌کند. محصولات اصلی کشاورزی کشور شامل گندم، برنج، نیشکر، پنبه و میوه‌ها می‌باشد. پاکستان همچنین یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان پنبه در جهان است. با این حال، کشاورزی با مشکلاتی مانند کمبود آب، روش‌های قدیمی کشاورزی و آسیب‌پذیری در برابر تغییرات اقلیمی روبرو است.
صنعت پاکستان شامل صنعت نساجی و پوشاک است که بزرگ‌ترین بخش صادراتی کشور محسوب می‌شود. پاکستان یکی از تولیدکنندگان پیشرو نساجی در جهان است. صنعت همچنین شامل استخراج مواد معدنی مانند زغال‌سنگ و گاز طبیعی و همچنین تولید الکترونیک و متالورژی می‌باشد.
بخش خدمات که در دهه‌های اخیر در حال رشد بوده است، حدود 56٪ از تولید ناخالص داخلی کشور را شامل می‌شود. این بخش شامل خدمات مالی و بیمه، حمل و نقل، گردشگری، خرده‌فروشی و فناوری اطلاعات است. رشد بخش IT یک دستاورد قابل توجه برای پاکستان است، زیرا کشور به مکانی برای تعداد زیادی از استارتاپ‌های فناوری و شرکت‌های برون‌سپاری تبدیل شده است.
پاکستان به طور فعال در تجارت بین‌المللی شرکت می‌کند و تجارت خارجی آن یک منبع مهم درآمد ارزی است. کالاهای اصلی صادراتی شامل نساجی و پوشاک، برنج، مواد شیمیایی، محصولات کشاورزی و محصولات صنعتی دریایی می‌باشد. پاکستان همچنین برخی کالاها را در زمینه مهندسی و فلزات صادر می‌کند.
در سال 2023، حجم تجارت خارجی پاکستان حدود 60 میلیارد دلار آمریکا بوده است که شامل صادرات و واردات می‌باشد. شرکای تجاری اصلی پاکستان شامل چین، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا هستند. صادرات پاکستان به چین در سال‌های اخیر به طور قابل توجهی در چارچوب ابتکار "یک کمربند، یک جاده" افزایش یافته و همچنین به دلیل رشد سرمایه‌گذاری‌های چینی در زیرساخت‌های پاکستان بوده است.
در عین حال، پاکستان با کسری تجارت خارجی مواجه است که یکی از مشکلات اقتصادی اصلی به شمار می‌آید. این بدان معنی است که کشور کالاهای بیشتری وارد می‌کند تا صادر کند، که منجر به کمبود ذخایر ارزی و فشار بیشتر بر روی ارز ملی یعنی روپیه می‌شود.
وضعیت مالی در پاکستان همیشه تحت فشار بوده است. کشور دارای سطح بالایی از بدهی دولتی است که در سال 2023 حدود 90٪ از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد. این موضوع به طور عمده به دلیل سطح پایین درآمدهای مالیاتی، بی‌ثباتی اقتصادی و بحران‌های سیاسی است.
بودجه کشور به طور مرتب با کسری مواجه است که نیاز به تأمین آن از طریق وام‌ها و قرض‌دهی‌های خارجی دارد. این امر منجر به افزایش بار بدهی و نیاز به تأمین مالی جدید برای تسویه بدهی‌های قدیمی می‌شود. پاکستان همچنین کمک‌های مالی قابل توجهی از سازمان‌های بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی دریافت می‌کند که به حفظ اقتصاد در شرایط کسری بودجه کمک می‌کند.
هزینه‌های دولتی عمدتاً به تأمین امنیت، توسعه زیرساخت‌ها و برنامه‌های اجتماعی مانند بهداشت و درمان و آموزش اختصاص داده می‌شود. با این حال، بودجه غالباً برای تأمین تمام نیازها کافی نیست، که منجر به کمبود منابع مالی در برخی حوزه‌ها مانند آموزش و بهداشت و درمان می‌شود.
سطح زندگی در پاکستان بسته به منطقه و طبقه اجتماعی متفاوت است. با وجود رشد اقتصادی در سال‌های اخیر، کشور هنوز با مشکلات جدی فقر و نابرابری مواجه است. حدود 30٪ از جمعیت پاکستان زیر خط فقر زندگی می‌کند و نرخ‌های بالای بیکاری و تورم نیز به بدتر شدن سطح زندگی دامن می‌زند.
دسترسی به خدمات اولیه مانند آموزش و بهداشت و درمان در برخی مناطق، به ویژه در مناطق روستایی، محدود است. در سال‌های اخیر، دولت پاکستان اقداماتی را برای بهبود دسترسی به این خدمات انجام داده است، اما این مشکل همچنان ادامه دارد.
پاکستان با چالش‌های متعدد اقتصادی مواجه است که تهدیدی برای توسعه آینده آن می‌باشد. یکی از چالش‌های اصلی بی‌ثباتی سیاسی است که مانع از انجام اصلاحات اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت می‌شود. بحران‌های سیاسی دوره‌ای و تغییر دولت‌ها ایجاد بی‌ثباتی می‌کند که تأثیر منفی بر وضعیت اقتصادی دارد.
چالش مهم دیگر، رشد جمعیت است. هر ساله جمعیت کشور افزایش می‌یابد که نیازهای بیشتری را برای زیرساخت‌ها، مسکن، بهداشت و آموزش به همراه دارد. این همچنین با مشکل اشتغال همراه است — تعداد زیادی از جوانان در یافتن شغل پایدار با مشکلاتی مواجه هستند که منجر به افزایش تنش‌های اجتماعی می‌شود.
علاوه بر این، پاکستان با مشکلات زیست‌محیطی مانند کمبود منابع آبی و تغییرات اقلیمی مواجه است. پاکستان به شدت به منابع آبی که از رودخانه‌هایی مانند سند می‌آید وابسته است، اما این رودخانه‌ها به طور فزاینده‌ای آلوده و با کاهش سطح آب مواجه هستند.
با وجود چالش‌های موجود، پاکستان پتانسیل بالایی برای رشد دارد. کشور دارای تعداد زیادی جوان است که می‌توانند پایه‌های توسعه اقتصادی را فراهم کنند، به ویژه در زمینه‌هایی مانند فناوری اطلاعات، تولید و خدمات. همچنین، دولت پاکستان تلاش می‌کند تا شرایط سرمایه‌گذاری را بهبود بخشد و زیرساخت‌ها را توسعه دهد.
علاقه به پاکستان از سوی سرمایه‌گذاران بین‌المللی در حال افزایش است و پروژه‌های جدید در زمینه انرژی، حمل و نقل و فناوری اطلاعات نویدبخش تحریک اقتصاد هستند. در عین حال، برای رشد پایدار به ثبات سیاسی و اصلاحات مؤثر برای بهبود سطح زندگی و افزایش تاب‌آوری داخلی اقتصاد نیاز است.
اقتصاد پاکستان پتانسیل بالایی دارد، اما با چالش‌های زیادی در عرصه‌های داخلی و خارجی مواجه است. برای دستیابی به رشد پایدار و بهبود کیفیت زندگی، کشور باید به مسائل عدم ثبات سیاسی، اصلاح زیرساخت‌ها و کاهش فقر رسیدگی کند. با حمایت فعال از سوی شرکای بین‌المللی و همچنین با توجه به پایه‌های طبیعی غنی و موقعیت استراتژیک خود، پاکستان می‌تواند امیدوار به رشد اقتصادی بیشتر در آینده باشد.