دانشنامه تاریخی
روسیه — بزرگ‌ترین کشور جهان از نظر مساحت و یکی از مهم‌ترین اقتصادها را در اختیار دارد. اقتصاد روسیه دارای ویژگی‌های متعددی است که با منابع طبیعی، صنعت، کشاورزی و پیشرفت در زمینه فناوری مرتبط است. در طول تاریخ خود، اقتصاد روسیه تغییرات بسیاری را تجربه کرده است، به‌خصوص در دوره‌ی از پایان قرن بیستم، هنگامی که کشور گذار از اقتصاد برنامه‌ریزی‌شده اتحاد جماهیر شوروی به اقتصاد بازار در دوره‌ی پساشوروی را تجربه کرد.
اقتصاد روسیه چندوجهی و متمرکز بر استخراج و پردازش منابع طبیعی و همچنین توسعه صنعت و خدمات است. بخش‌های مهم شامل انرژی، ماشین‌سازی، صنعت شیمیایی، کشاورزی و همچنین فناوری اطلاعات و فناوری هستند. روسیه همچنین یکی از بازیگران مهم در بازارهای جهانی نفت، گاز و سایر منابع طبیعی است.
در دهه‌های اخیر، اقتصاد روسیه با چالش‌های مختلفی مواجه شده است، از جمله نوسانات قیمت‌های جهانی نفت و گاز، تحریم‌های بین‌المللی، مشکلات جمعیتی و ضرورت نوآوری در زیرساخت‌ها و صنعت. در عین حال، روسیه همچنان به تنوع‌بخشی به اقتصاد خود، کاهش وابستگی به منابع هیدروکربنی و توسعه فناوری‌های پیشرفته ادامه می‌دهد.
محصول داخلی ناخالص (GDP) روسیه مهم‌ترین شاخص فعالیت اقتصادی کشور است. در سال 2023، GDP روسیه حدود 1.48 تریلیون دلار آمریکا بود که روسیه را به یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان تبدیل می‌کند. با این حال، با توجه به عوامل اقتصادی مختلف، از جمله تحریم‌های بین‌المللی و کاهش قیمت‌های نفت در سال 2014، اقتصاد روسیه دوره‌ای از کندی رشد را تجربه کرده است.
با این حال، در سال‌های اخیر شاهد رشد ملایم GDP هستیم، با وجود دشواری‌های اقتصادی خارجی. مصرف داخلی، رشد بهره‌وری و توسعه بخش فناوری به حفظ فعالیت اقتصادی در کشور کمک می‌کند. در آینده، روسیه قصد دارد تلاش‌های خود را برای تنوع‌بخشی به اقتصاد و بهبود کارایی استفاده از منابع طبیعی ادامه دهد.
کشاورزی بخش مهمی از اقتصاد روسیه است و این کشور یکی از جایگاه‌های پیشرو در جهان در تولید غلات، سیب‌زمینی، سبزیجات و سایر محصولات کشاورزی را دارد. روسیه به‌طور فعال گندم، جو، ذرت و سایر محصولات کشاورزی را صادر می‌کند که آن را به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان غذا در سطح جهانی تبدیل می‌کند.
علاوه بر این، روسیه به توسعه دامداری ادامه می‌دهد، به‌ویژه در حوزه تولید گوشت، شیر و تخم‌مرغ. در سال‌های اخیر، در کشور رشد تولید محصولات ارگانیک و افزایش علاقه به کشاورزی پایدار مشاهده شده است. با این حال، بخش زراعت روسیه همچنان با مشکلاتی مانند تکنیک‌های قدیمی، کمبود حمایت از کشاورزان و وابستگی به شرایط آب و هوایی مواجه است.
بخش انرژی روسیه یک صنعت کلیدی است که تأثیر زیادی بر اقتصاد کشور دارد. روسیه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت و گاز طبیعی در جهان است. صنعت نفت و گاز روسیه سهم قابل توجهی در درآمدهای صادراتی و وصول مالیات دارد.
روسیه نفت را به اروپا، آسیا و سایر مناطق جهان صادر می‌کند و همچنین تأمین‌کننده مهم گاز طبیعی، به‌ویژه برای کشورهای اتحادیه اروپا است. با وجود روندهای جهانی در سمت منابع انرژی تجدیدپذیر، روسیه همچنان به‌طور فعال بخش انرژی خود را توسعه می‌دهد و در تحقیقات جدید در زمینه استخراج و پردازش هیدروکربن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند.
روسیه دارای پایگاه صنعتی قوی است که شامل ماشین‌سازی، متالورژی، صنعت شیمیایی و همچنین فناوری‌های پیشرفته می‌شود. در دهه‌های اخیر، روسیه به تنوع‌بخشی به صنعت خود، کاهش وابستگی به منابع هیدروکربنی و توسعه بخش‌های جدید فناوری‌های پیشرفته تلاش می‌کند.
توجه خاصی به توسعه بخش IT و تکنولوژی‌های نوآورانه معطوف شده است. در روسیه، استارتاپ‌های فعال در زمینه نرم‌افزار، هوش مصنوعی و رباتیک در حال توسعه هستند. یکی از زمینه‌های کلیدی، توسعه اقتصاد دیجیتال است، از جمله در زمینه فناوری‌های مالی (فین‌تک) و امنیت سایبری.
با این حال، صنعت روسیه با تعدادی از مشکلات مواجه است، از جمله تجهیزات قدیمی، نیاز به نوآوری در واحدها و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی. با این وجود، روسیه به‌طور فعال به بهبود محیط سرمایه‌گذاری و ایجاد شرایط برای رشد شرکت‌های خصوصی در بخش‌های فناوری‌پیشرفته ادامه می‌دهد.
تجارت نقش مهمی در اقتصاد روسیه ایفا می‌کند. با وجود تحریم‌های بین‌المللی و تغییرات در جریان‌های تجاری جهانی، روسیه همچنان یک شریک تجاری مهم برای بسیاری از کشورها، به‌ویژه در زمینه انرژی و کشاورزی باقی مانده است.
روسیه به‌طور فعال نفت، گاز، زغال‌سنگ، فلزات، غلات و سایر کالاها را صادر می‌کند. در عین حال، روسیه کالاهای با فناوری بالا، تجهیزات پزشکی، کالاهای مصرفی و دیگر محصولات را وارد می‌کند. در سال‌های اخیر، کشور تلاش کرده است تا موقعیت خود را در بازارهای بین‌المللی تقویت کرده و تجارت خارجی خود را متنوع کند و حجم تجارت خود را با کشورهای آسیایی و کشورهای CIS افزایش دهد.
برای توسعه اقتصاد خارجی، روسیه به کار بر روی بهبود زیرساخت‌های خود، ایجاد توافق‌های تجاری جدید و تقویت موقعیت خود در بازارهای شرق و جنوب‌شرقی آسیا ادامه می‌دهد.
بخش مالی روسیه شامل بانک‌ها، بازارهای سهام، بیمه و دیگر خدمات مالی است. سیستم مالی روسیه پس از انتقال از اقتصاد برنامه‌ریزی‌شده شوروی به بازار دستخوش تغییرات زیادی شده است. در سال‌های اخیر، سیستم مالی روسیه به‌دنبال نوآوری و بهبود شرایط برای کسب‌وکار است.
سیستم بانکی روسیه یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌ها در کشورهای پساشوروی است، اما با مشکلاتی مانند وابستگی بالا به نفت و گاز و همچنین دسترسی پایین به وام برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط مواجه است. در سال‌های اخیر، بانک‌های روسی به‌طور فعال خدمات دیجیتال مانند پرداخت‌های موبایلی و بانکداری اینترنتی را توسعه داده و سعی دارند سرمایه‌گذاری خود را تقویت کرده و منابع تأمین مالی را متنوع کنند.
وضعیت اجتماعی و جمعیتی در روسیه عامل مهمی است که بر توسعه اقتصادی تأثیر می‌گذارد. کشور با مشکلات پیری جمعیت، سطح پایین زاد و ولد و نرخ بالای مرگ و میر مواجه است. این عوامل چالش‌هایی جدی برای تأمین اجتماعی، بهداشت و سیستم بازنشستگی ایجاد می‌کند.
در عین حال، روسیه اقداماتی برای بهبود وضعیت جمعیتی انجام می‌دهد، از جمله برنامه‌های تشویقی زاد و ولد، بهبود کیفیت خدمات بهداشتی و افزایش سطح زندگی. در سال‌های اخیر، افزایش جزئی در جمعیت مشاهده شده است که نشان‌دهنده موفقیت جزئی این تلاش‌هاست.
روسیه به کار بر روی مدرن‌سازی اقتصاد خود، تنوع‌بخشی به ظرفیت‌های تولید و کاهش وابستگی به منابع هیدروکربنی ادامه می‌دهد. در بلندمدت، روسیه به‌دنبال این است که در اقتصاد جهانی بیشتر ادغام شود و صنایع جدیدی مانند فناوری اطلاعات، انرژی‌های سبز و فناوری‌های پیشرفته را توسعه دهد.
یکی از عوامل کلیدی رشد اقتصادی، بهبود محیط سرمایه‌گذاری، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط است. برای این کار، دولت روسیه برنامه‌ها و ابتکارات اقتصادی جدیدی طراحی می‌کند که به تحریک رشد و توسعه اقتصاد مربوط می‌شود.
اقتصاد روسیه یک سیستم پیچیده و چندبعدی است که در حال فرایند تغییر و مدرن‌سازی است. با وجود مشکلات ناشی از عوامل خارجی و چالش‌های داخلی، روسیه به توسعه اقتصاد خود ادامه می‌دهد و اقداماتی برای بهبود زندگی شهروندان انجام می‌دهد. تنوع‌بخشی به اقتصاد، توسعه فناوری‌های نوین و بهبود وضعیت اجتماعی، چشم‌انداز اقتصادی کشور را در آینده تعیین خواهد کرد.