دانشنامه تاریخی
ایجاد اتحاد جماهیر شوروی یکی از رویدادهای مهم تاریخ قرن بیستم بود که نقشه سیاسی جهان را برای دهه‌ها مشخص کرد. این فرآیند ناشی از مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بود که از اوایل قرن بیستم در روسیه آغاز شد و به اوج خود بعد از انقلاب اکتبر 1917 رسید.
در آستانه قرن بیستم، روسیه در وضعیت بحرانی عمیقی قرار داشت. تنش‌های اجتماعی ناشی از فقر کشاورزان و استثمار طبقه کارگر با سرکوب سیاسی و کمبود آزادی‌های دموکراتیک همراه بود. در این شرایط، حرکات انقلابی مختلفی شکل گرفت، از جمله بلشویک‌ها تحت رهبری ولادیمیر لنین.
انقلاب فوریه 1917 نخستین در سلسله رویدادهای انقلابی بود که به سقوط رژیم سلطنتی انجامید. در 23 فوریه (بر اساس تقویم جدید – 8 مارس) در پتروگراد اعتراضات گسترده‌ای آغاز شد که به سرعت سرتاسر کشور را فرا گرفت. در نتیحه انقلاب، قدرت سلطنتی سرنگون شد و دولتی موقتی تشکیل گردید، اما این دولت نتوانست مشکلات کلیدی از جمله پایان جنگ جهانی اول، اصلاحات ارضی و بهبود شرایط زندگی را حل کند.
انقلاب اکتبر، که در 25 اکتبر (بر اساس تقویم جدید – 7 نوامبر) 1917 صورت گرفت، اوج رویدادهای انقلابی به شمار می‌رفت. بلشویک‌ها با استفاده از نارضایتی مردم و بی‌ثباتی دولت موقت، اقدام به سازماندهی یک قیام مسلحانه در پتروگراد کردند. در نتیجه، بلشویک‌ها ساختمان‌های کلیدی دولتی را تصرف کردند و کنترل پایتخت را به دست گرفتند. به زودی دولتی جدید به نام شوراهای کارگران، کشاورزان و سربازان اعلام شد.
پس از انقلاب اکتبر، جنگ داخلی در روسیه آغاز شد که از 1917 تا 1922 ادامه داشت. این конфликт میان بلشویک‌ها (ارتش سرخ) و مخالفان آنها که در حرکت سفید متحد شده بودند، شکل گرفت. جنگ داخلی با تلفات انسانی و ویرانی‌های فراوان همراه بود، اما در نهایت بلشویک‌ها پیروز شدند که این امر به آنها قدرت بیشتری داد.
چندین دلیل وجود دارد که به آغاز جنگ داخلی کمک کرد:
جنگ داخلی در سال 1922 با پیروزی ارتش سرخ به پایان رسید. این امر به بلشویک‌ها این امکان را داد که قدرت خود را تثبیت کنند و فرآیند ایجاد یک دولت جدید را آغاز نمایند. با این حال، جنگ زخم‌های عمیقی در جامعه و اقتصاد کشور بر جای گذاشت که نیاز به بازسازی داشت.
در سال 1922، پس از پایان جنگ داخلی، تلاشی برای ادغام همه جمهوری‌های شوروی در یک دولت واحد انجام شد. در 30 دسامبر 1922، اولین کنگره سراسری شوراها برگزار شد که در آن ایجاد اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی (س.س.س.ر) اعلام گردید. این اقدام ناشی از تمایل به ایجاد یک دولت متمرکز قوی بود که قادر به مقابله با عواقب جنگ و تضمین بازسازی اقتصادی باشد.
ایجاد س.س.س.ر بر اساس اصول زیر بنا شده است:
نخستین کنستیتوسیون س.س.س.ر در سال 1924 تصویب گردید و اساس دستگاه حکومتی را تعیین کرد. این کنستیتوسیون برابری همه ملیت‌ها را اعلام کرد، حقوق و آزادی‌های اساسی شهروندان را تضمین کرد و همچنین ساختار مدیریت را تعیین نمود. مهمترین ارکان قدرت شوراها بودند که نمایانگر منافع کارگران و کشاورزان بودند.
در شرایط خرابی اقتصادی ناشی از جنگ، اتحاد جماهیر شوروی با نیاز به اجرای اصلاحات مواجه شد. در ابتدا، سیاست اقتصادی جدید (نِپ) اتخاذ شد که اجازه محدودیت‌هایی برای کارآفرینی خصوصی و تجارت آزاد را می‌داد و این امر به بازسازی اقتصاد کمک می‌کرد. با این حال، در اواخر دهه 1920، رهبری کشور دوباره به اقتصاد برنامه‌ریزی شده بازگشت و فرآیند جمعی‌سازی کشاورزی را آغاز کرد.
جمعی‌سازی که در سال 1929 آغاز شد، به ایجاد کلخوزها و soviخوزها (کشاورزی جمعی) منجر شد، اما همچنین با سرکوب‌های گسترده و قحطی در مناطق روستایی همراه بود. تعداد زیادی از کشاورزان مجبور به ترک زمین‌های خود شدند و صدها هزار نفر به دلیل قحطی جان خود را از دست دادند. این اقدامات به منظور تسریع صنعتی شدن و تبدیل اتحاد جماهیر شوروی به یک قدرت صنعتی قوی طراحی شدند.
ایجاد اتحاد جماهیر شوروی گام مهمی در تاریخ نه تنها روسیه، بلکه در تاریخ کل جهان شد. س.س.س.ر اولین دولتی بود که بر اساس ایده‌های سوسیالیسم تأسیس گردید و توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرد. این کشور بر روی روابط بین‌الملل تأثیر گذاشت و به گسترش ایده‌های کمونیستی و حمایت از حرکت‌های سوسیالیستی در کشورهای دیگر کمک کرد.
سیستم سیاسی س.س.س.ر متمرکز و اقتدارگرا بود و قدرت در دست حزب کمونیست متمرکز بود. این امر به سرکوب‌های سیاسی و مخالفت با تفکر متفاوت منجر شد. با این حال، علی‌رغم این مسائل، س.س.س.ر به یکی از دو ابر قدرت بعد از جنگ جهانی دوم تبدیل شد و نقش کلیدی در سیاست بین‌الملل ایفا کرد.
ایجاد اتحاد جماهیر شوروی در سال 1922 نتیجه یک فرآیند تاریخی طولانی و پیچیده بود. این رویداد تأثیر قابل توجهی بر تاریخ قرن بیستم داشت و نقشه سیاسی جهان را تعیین کرد و منجر به تغییرات متعددی در روابط بین‌الملل شد. درس‌های آموخته شده از این دوره همچنان از اعتبار برخوردارند.