دانشنامه تاریخی
ویژگی‌های زبانی ازبکستان نقش کلیدی در هویت فرهنگی کشور ایفا می‌کنند، جایی که زبان‌ها و گویش‌های مختلف در هم تنیده شده‌اند. جمهوری ازبکستان، واقع در آسیای مرکزی، دارای میراث زبانی غنی است که تنوع اقوام، تأثیرات تاریخی و همزیستی چندصد ساله فرهنگ‌های مختلف را منعکس می‌کند. وضعیت زبانی در ازبکستان شامل زبان‌های رسمی و همچنین زبان‌های محلی و قومی متعدد است که تصویری منحصر به فرد از زبان‌ها ایجاد می‌کند.
ازبکستان به عنوان یک کشور مستقل، زبان ازبکی را به عنوان زبان رسمی خود پذیرفته است. زبان ازبکی به گروه زبان‌های ترکی تعلق دارد و وسیله اصلی ارتباط در کشور است. این زبان همچنین زبان مادری اکثر جمعیت بوده و حدود 80 درصد از کل شهروندان را شامل می‌شود.
زبان ازبکی تاریخ طولانی‌ای دارد که از قبایل باستانی ترکی شروع می‌شود و شکل امروزی آن در طول قرن‌ها توسعه یافته است. یکی از مراحل مهم در توسعه زبان ازبکی تأثیر زبان عربی بوده است که عناصر خط عربی و واژگان را به ویژه در زمینه‌های دین و علم وارد کرده است، همچنین زبان‌های فارسی و روسی که ردپایی از خود در زبان به جا گذاشتند.
از زمان استقلال ازبکستان در سال 1991، دولت کشور تمرکز خود را بر روی ترویج زبان ازبکی به عنوان زبان اصلی آموزش، علم و فرهنگ گذاشته است. در سال 1992، اصلاحاتی در خط نوشتاری صورت گرفت که منجر به پذیرش الفبای لاتین شد و این گام مهمی در مدرنیزاسیون زبانی بود.
زبان روسی برای مدت طولانی‌ای در ازبکستان نقش مهمی ایفا کرده است، به ویژه در دوره شوروی، زمانی که کشور بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود. در آن زمان، زبان روسی به زبان ارتباطات بین‌مللی، علم، کسب و کار و خدمات دولتی تبدیل شده بود. هرچند پس از کسب استقلال، زبان ازبکی به زبان رسمی تبدیل شده، اما زبان روسی همچنان در کشور به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.
زبان روسی در ازبکستان در زندگی روزمره، به ویژه در شهرهای بزرگ که جمعیت قابل توجهی از روسی‌زبان‌ها وجود دارد، استفاده می‌شود. زبان روسی همچنان زبان ارتباط بین گروه‌های قومی مختلف و ابزاری مهم برای ارتباطات بین‌المللی باقی می‌ماند. در ازبکستان همچنین تعداد قابل توجهی از رسانه‌های روسی‌زبان، مانند تلویزیون، رادیو و نشریات، وجود دارد و همچنین مراکز آموزشی که زبان روسی به عنوان زبان دوم آموزش داده می‌شود.
با وجود کاهش نقش زبان روسی در زمینه‌های رسمی، استفاده از آن در زندگی عمومی همچنان مهم است، به ویژه برای نسل‌های بزرگ‌تر و برای کسانی که منافع تجاری در فضای پس از شوروی دارند.
در ازبکستان اقوام مختلفی زندگی می‌کنند که هرکدام ویژگی‌های زبانی خاص خود را دارند. این تنوع نیز منعکس‌کننده اقوامی است که در طول قرن‌ها در این منطقه سکونت داشته‌اند. در کشور به طور رسمی چندین زبان ثبت شده است که در نواحی خاص یا بین برخی گروه‌های خاص جمعیتی به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود.
یکی از این زبان‌ها زبان تاجیکی است که به طور گسترده‌ای در شهرها و مناطق روستایی، به ویژه در مناطق سمیرقند، بخارا و کیشلاق مورد استفاده قرار می‌گیرد. زبان تاجیکی یکی از گویش‌های شرقی زبان فارسی است و دارای تعداد زیادی واژه قرضی از زبان‌های عربی و روسی است. برای جمعیت تاجیک‌زبان کشور، زبان تاجیکی زبان مادری بوده و در برخی مناطق به عنوان زبان اصلی ارتباط استفاده می‌شود.
اقلیت‌های دیگری در ازبکستان، مانند قزاق‌ها، کاراکالپاق‌ها، قرقیزها، ترکمن‌ها و ازبک‌ها، به زبان‌های خود در داخل جوامع قومی خود صحبت می‌کنند. به عنوان مثال، در کاراکالپاقستان، یکی از مناطق خودمختار ازبکستان، زبان کاراکالپاق به عنوان زبان رسمی در نهادهای محلی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اگرچه در زندگی روزمره زبان‌های ازبکی و روسی به طور وسیع استفاده می‌شوند.
تنوع زبانی در ازبکستان ویژگی‌های فرهنگی منحصر به فردی را ایجاد می‌کند و به توسعه جامعه چند زبانی کمک می‌کند، جایی که تعامل زبان‌های مختلف در چارچوب ارتباط و فرهنگ رخ می‌دهد.
مطالعه زبان‌ها در ازبکستان از اهمیت زیادی برخوردار است و در دهه‌های اخیر در کشور تلاش‌هایی برای بهبود آموزش زبان انجام شده است. در سیستم آموزشی ازبکستان، زبان ازبکی از کلاس‌های ابتدایی تدریس می‌شود و همچنین امکان یادگیری زبان دوم — روسی یا انگلیسی وجود دارد.
برنامه آموزشی به سمت تربیت شهروندانی که می‌توانند به راحتی به چند زبان تسلط داشته باشند، معطوف است. در سال‌های اخیر به یادگیری زبان‌های خارجی به ویژه زبان انگلیسی، که به یک ضرورت برای ادغام ازبکستان در اقتصاد جهانی و روابط بین‌المللی تبدیل شده، افزایش یافته است.
علاوه بر این، در ازبکستان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی وجود دارند که تدریس به چند زبان، از جمله ازبکی، روسی و انگلیسی انجام می‌شود. این امر به دانشجویان این امکان را می‌دهد که مهارت‌های بین‌فرهنگی خود را توسعه داده و در بازار کار جهانی رقابتی باشند.
در سال‌های اخیر، دولت ازبکستان به طور فعال اصلاحاتی در زمینه سیاست زبانی انجام داده است. پذیرش الفبای لاتین در سال 1992 یکی از مهم‌ترین اصلاحات، در جهت توسعه فرهنگ و اقتصاد ملی بود. انتقال به الفبای لاتین تبدیل به نماد تمایل به مدرنیزاسیون و ادغام با جامعه بین‌المللی و همچنین تلاشی برای رهایی از میراث شوروی شد.
دولت ازبکستان ادامه می‌دهد تا استفاده از زبان ازبکی را در زندگی عمومی تقویت کند. مهم است که توجه داشته باشیم که در سطح قوانین و مقررات، به طور فعال از اصول زبان ازبکی استفاده می‌شود که به تقویت موقعیت آن در کشور کمک می‌کند.
علاوه بر این، در کشور پروژه‌های فعالی در حال اجرا است که به بهبود کیفیت آموزش زبان ازبکی و همچنین حفظ و توسعه زبان‌های اقلیت‌های قومی متمرکز شده است، که این امر برای حفظ میراث فرهنگی و افزایش سطح درک متقابل بین گروه‌های قومی مختلف اهمیت دارد.
ویژگی‌های زبانی ازبکستان نتیجه تکامل تاریخی چندصد ساله، تبادل فرهنگی و تغییرات سیاسی است. وضعیت زبانی کنونی در کشور ترکیب پیچیده‌ای از زبان ازبکی، که زبان رسمی است و زبان‌های دیگر که نقش مهمی در ارتباطات بین‌قومی و میراث فرهنگی ایفا می‌کنند، را تشکیل می‌دهد. توسعه سیاست زبانی در ازبکستان به حفظ تنوع زبانی، حمایت از زبان ازبکی به عنوان وسیله اصلی ارتباط و تقویت موقعیت زبان‌های خارجی معطوف شده است که به ادغام کشور در عرصه جهانی کمک می‌کند.