دانشنامه تاریخی
جواهر لعل نهرو (1889–1964) یک شخصیت سیاسی برجسته هندی، نخست‌وزیر نخستین هند مستقل و یکی از معماران اصلی دولت هند بود. زندگی و فعالیت‌های او تأثیر عمیقی بر ساختار سیاسی و اجتماعی کشور گذاشت.
نهرو در 14 نوامبر 1889 در الله‌آباد به دنیا آمد، در خانواده‌ای از وکلا و ثروتمندان. مادرش، کما نهرو، خانه‌دار بود و پدرش، موتیلا نهرو، به‌طور فعال در زندگی سیاسی شرکت می‌کرد. در سن 15 سالگی به بریتانیا رفت، جایی که در مدرسه معتبر هارو، و سپس در دانشگاه کمبریج تحصیل کرد و مدرک خود را در رشته علوم طبیعی دریافت کرد.
نهرو در سال 1912 به هند بازگشت و به سرعت به یکی از فعالان اصلی جنبش ملی هند تبدیل شد. او یکی از نزدیک‌ترین همکاران مهاتما گاندی بود و در کنگره ملی هند سمت‌های کلیدی را بر عهده داشت. نهرو از یک دولت مستقل کامل و اصلاحات اجتماعی حمایت می‌کرد.
در دهه 1920، نهرو به‌طور فعال در جنبش مقاومت غیرمسلحانه علیه حکومت مستعمراتی بریتانیا شرکت کرد. او چندین بار بازداشت شد اما به مبارزه خود ادامه داد و از مهارت‌های سخنوری‌اش برای الهام بخشیدن به مردم استفاده کرد. کتاب‌ها و مقالات او، مانند "آزادی از کجا آغاز می‌شود"، در میان جوانان و نخبگان محبوب شد.
پس از کسب استقلال هند در سال 1947، نهرو به‌عنوان نخست‌وزیر اول کشور منصوب شد. دولت او با چالش‌های بزرگی مواجه شد: تقسیم کشور، مهاجرت میلیون‌ها نفر و نیاز به ایجاد نهادهای جدید. نهرو بر روی ساخت دولت سکولار و دموکراتیک کار می‌کرد و اقداماتی برای صنعتی‌سازی و عدالت اجتماعی انجام می‌داد.
نهرو سیاست "اقتصاد برنامه‌ریزی‌شده" را با تأکید بر اصول سوسیالیستی دنبال می‌کرد. او ایجاد شرکت‌های دولتی بزرگ را آغاز و زیرساخت‌ها را توسعه داد. با این حال، رویکرد او به دلیل عدم حمایت کافی از بخش خصوصی و کشاورزی نیز مورد انتقاد قرار گرفت.
نهرو همچنین نقش مهمی در شکل‌گیری سیاست خارجی هند ایفا کرد. او یکی از بنیانگذاران جنبش عدم تعهد بود و به‌دنبال ایجاد یک دوره مستقل برای کشورهایی بود که به تازگی از سلطه استعماری رهایی یافته‌اند. نهرو از ایده‌های همزیستی مسالمت‌آمیز و همکاری میان ملت‌ها حمایت می‌کرد.
متأسفانه، تلاش‌های او در سیاست خارجی همیشه موفق نبود. در سال 1962، هند در یک درگیری مرزی با چین گرفتار شد که به شدت اعتبار نهرو و حکومتش را تحت تأثیر قرار داد. این رویداد باعث شد بسیاری از رویکرد او به سیاست خارجی و امنیت را مورد بازنگری قرار دهند.
جواهر لعل نهرو نه‌تنها یک سیاستمدار، بلکه فردی با شخصیت برجسته بود. عشق او به ادبیات، هنر و فلسفه او را به یک رهبر منحصر به فرد تبدیل کرد. نهرو اغلب درباره افکار و احساسات خود می‌نوشت و کتاب‌هایی مانند "گاریب نیواس" و "نامه‌هایی به دختر" را تألیف کرد که کلاسیک ادبیات هندوستان به‌شمار می‌روند.
او همچنین به‌طور فعال از علم و فناوری حمایت کرد و اهمیت آن‌ها را برای آینده کشور درک می‌کرد. تلاش‌های او منجر به ایجاد مؤسسه فناوری هند و دیگر نهادهای علمی شد که همچنان نقش مهمی در توسعه هند ایفا می‌کنند.
جواهر لعل نهرو تأثیر عمیقی در تاریخ هند گذاشت. ایده‌های او در مورد سکولاریزم، دموکراسی و سوسیالیسم همچنان نسل‌های جدید را الهام می‌بخشد. با وجود برخی اشتباهات و ناکامی‌ها، میراث او هنوز هم برای درک فرایندهای تاریخی و واقعیت‌های سیاسی معاصر در هند مهم است.
نهرو در 27 مه 1964 درگذشت، اما تأثیر او بر سیاست و جامعه هند هنوز هم احساس می‌شود. او نماد مبارزه برای استقلال و اصلاحاتی است که پایه‌گذار دولت مدرن هند شده است.