ऐतिहासिक विश्वकोश
ब्रिटिश राज श्रीलंका मध्ये, 1815 ते 1948 पर्यंत चाललेला, हा बेटाच्या इतिहासातला एक महत्त्वाचा काळ बनला. या कालखंडात महत्त्वाच्या राजकीय, आर्थिक आणि सामाजिक बदलांचा अनुभव घेण्यात आला, ज्यांनी देशाच्या विकासावर आणि त्याच्या नागरीकांवर खोलवर प्रभाव टाकला. ब्रिटिश हे बेटावर पोर्तुगीज आणि डच कॉलोनियल राजवटीनंतर आले आणि त्यांच्या राजवटीने नवीन सत्ताचे निर्माण, आर्थिक वाढ आणि सांस्कृतिक बदल आणले.
ब्रिटिशांनी 18 व्या शतकाच्या सुरुवातीला श्रीलंकेत आपले प्रभाव स्थापन करणे सुरु केले, जेव्हा त्यांनी बेटावर नियंत्रणासाठी डचांशी स्पर्धा सुरु केली. 1796 मध्ये, नेपोलियन युद्धांदरम्यान, ब्रिटनने कोलंबो आणि इतर सामरिक दृष्ट्या महत्त्वाच्या बंदरांचा ताबा घेतला, ज्यामुळे बेटावर ब्रिटिश राजवटीची सुरुवात झाली.
तथापि, औपचारिकपणे ब्रिटिश साम्राज्याने 1815 मध्ये आपल्या राजवटीची पुष्टी केली, जेव्हा तिसऱ्या कंडी युद्धानंतर ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने कंडीचे राज्य जिंकले. हे घटकस्थळ स्थानिक वंशांच्या स्वतंत्र राजवटीचा अंत आणि एक नवीन उपनिवेशी व्यवस्थेच्या टप्प्याचा प्रारंभ दर्शवतो.
ब्रिटिश राज श्रीलंका मध्ये एक नवीन राजकीय संरचनेच्या उभारणीस कारणीभूत झाला. ब्रिटिशांनी देशाचे व्यवस्थापन नियुक्त सत्तांद्वारे केले, आणि स्थानिक राजांनी त्यांचे अधिकार गमावले. तथापि, अनेक स्थानिक प्रमुख आणि राजांना प्रशासकीय संरचनांमध्ये समाविष्ट करण्यात आले, ज्यामुळे स्थानिक व्यवस्थापनाचा एक ठराविक स्तर कायम ठेवता आला.
1833 मध्ये पहिल्या संविधाना तयार करण्यात आला, ज्याने स्थानिक स्वराज्य प्रणाली स्थापन केली. तरीही, खरी सत्ता ब्रिटिश अधिकार्‍यांच्या हातात राहिली. स्थानिक जनतेला राजकीय अधिकारांअभावी आणि आर्थिक अवलंबित्वाचा त्रास भोगावा लागला.
ब्रिटिश राजाने श्रीलंकेच्या अर्थव्यवस्थावर महत्त्वपूर्ण प्रभाव टाकला. ब्रिटिशांनी चहा आणि कॉफीसारख्या नवीन शेती पिकांचा समावेश केला, ज्यामुळे अर्थव्यवस्थेची आधारभूत झाली. युरोपमधील प्लांटर्सने प्लांटेशन विकसित करणे सुरू केले, ज्यामुळे महत्त्वपूर्ण आर्थिक वाढ झाली, परंतु स्थानिक लोकांच्या जीवनाची परिस्थिती देखील वाईट झाली.
ब्रिटिशांनी त्यांच्या अर्थव्यवस्थेला मजबूत बनवण्यासाठी रस्ते, लोहमार्ग आणि बंदरे यांसारखी पायाभूत सुविधा तयार केली. हे व्यापाराच्या विकासाला चालना देत होते, तरीही स्थानिक जनतेचा वापर कमी किमतीच्या श्रमिक म्हणून केला जात असे, ज्यामुळे सामाजिक तणाव आणि असंतोष निर्माण झाला.
ब्रिटिश राजकाळात अनेक सामाजिक बदल घडले. ब्रिटिशांनी शिक्षण प्रणाली आणली, जी मात्र फक्त काही लोकांसाठी उपलब्ध होती. स्थानिक जनसंख्येचा मोठा भाग अज्ञान आणि गरीबीत अडकले, तर फक्त कमी लोकांना नवीन संधी मिळाल्या.
ख्रिश्चन मिशनरींनी शिक्षण आणि वैद्यकीय सेवेत महत्त्वाची भूमिका साकारली, परंतु त्यांच्या कामामुळे बौद्ध आणि हिंदूंकडून विरोध आला. सामाजिक संरचनेत देखील परिवर्तन झाले, ज्यामुळे विविध जैविक आणि धार्मिक गटांमध्ये तणाव निर्माण झाला.
19 व्या शतकाच्या शेवटी श्रीलंकेत राष्ट्रीयवादी चळवळींचा विकास सुरु झाला, ज्या ब्रिटिश राजवटीपासून स्वतंत्रतेसाठी प्रयत्न करत होत्या. विविध सांस्कृतिक आणि राजकीय संघटनांच्या स्थापनेनंतर राष्ट्रीयतेचे पहिले संकेत दिसू लागले, जसे की 1919 मध्ये किलोनियन राष्ट्रीय काँग्रेस.
जागतिक बदलांच्या पार्श्वभूमीवर, जसे की पहिल्या आणि दुसऱ्या जागतिक युद्धे, राष्ट्रीयवादी भावना वाढल्या. युद्धाच्या काळात स्थानिक लोकांनी लढवण्यात सक्रिय सहभाग घेतला, चुकलेल्या संघर्षानंतर चांगल्या परिस्थितीची आशा ठेवली. तथापि, युद्धानंतर ब्रिटिशांनी स्थानिक जनतेच्या मागण्या दुर्लक्ष केल्या.
1940 च्या दशकात स्वतंत्रतेसाठी चळवळ अधिक संघटित झाली. ड. एस. सेनानायक आणि ए. एम. एस. एस. पी. एस. जी. यांसारख्या नेत्यांनी श्रीलंकेतील जनतेच्या हक्कांसाठी सक्रियपणे पाठिंबा दिला. 1944 मध्ये एक परिषद आयोजित करण्यात आली, ज्यात बेटाला स्वराज्य देण्याच्या योजना चर्चिल्या गेल्या.
दुसऱ्या जागतिक युद्धानंतर स्थानिक लोकांच्या गटाने ब्रिटिश सरकारवर दबाव आणला. 1947 मध्ये, आंतरराष्ट्रीय समुदायाच्या दबावात आणि आंतरिक असंतोषाच्या पार्श्वभूमीवर, ब्रिटिशांनी सत्ता हस्तांतरित करण्यास सहमती दर्शवली, ज्यामुळे स्वतंत्रता मिळवण्यासाठी महत्त्वपूर्ण पाऊल झाले.
ब्रिटिश राजाने श्रीलंकेत इतिहासात खोलवर ठसा ठेवला. ब्रिटिशांनी खूप व्यावसायिक प्रकल्प विकसित केले, जे आजही वापरात आहेत. शैक्षणिक आणि आरोग्यविषयक प्रणाली, जरी त्यांच्यात कमी असलेल्या असल्या तरी, भविष्याच्या विकासासाठी आधार उभारण्यासाठी महत्त्वाच्या ठरल्या.
तथापि, ब्रिटिश राजाने अनेक अनुत्तरीत समस्या देखील मागे ठेवले, ज्यात सामाजिक आणि जातीय संघर्षांचा समावेश आहे, जे आजही श्रीलंकेवर प्रभाव टाकतात. स्वतंत्रतेसाठीची लढाई आणि स्थानिक लोकांच्या हक्कांसाठीची लढाई श्रीलंकेच्या ओळखीचा महत्त्वाचा भाग बनली आहे.
ब्रिटिश राज श्रीलंकेत बेटाच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा टप्पा होता. हा अर्थव्यवस्था आणि पायाभूत विकासाशी संबंधित महत्त्वाच्या बदलांचा काळ होता, ज्याने देशाचे भविष्य घडवले. आर्थिक आणि पायाभूत विकासाशी संबंधित प्रगती असूनही, श्रीलंकातील जनतेच्या हक्कांसाठी झालेली वेदना आणि लढाई आजच्या समाजासाठी महत्त्वाचे धडे आहेत. शेवटी, 1948 मध्ये मिळवलेली स्वतंत्रता ही भविष्यकालीन पिढ्यांसाठी आशा आणि स्वातंत्र्याची लढाईचे प्रतीक बनले.