تاریخی انcyclopedia
په سریلانکا کې د بریتانوي واکمنۍ دوره، چې له ۱۸۱۵ څخه تر ۱۹۴۸ پورې ځنډېدلې، د دې ټاپو په تاریخ کې یوه مهمه پاڼه په ګوته کړه. دا دوره د سیاسی، اقتصادی او ټولنیزو بدلونونو سره ځانګړې شوې چې د هېواد او د هغې د اوسیدونکو پر ودې ژوره اغېزه لري. بریتانویان په دې ټاپو کې د پرتګالی او هالنډی مستعمره واکمنۍ وروسته راغلل، او د دوی واکمنۍ د قدرت نوې جوړښتونه، اقتصادی وده او کلتوری بدلونونو ته وده ورکړه.
بریتانویان په لومړي ځل د ۱۸مې پیړۍ په پیل کې د سریلانکا پر زیاتېدو خپل اغیزه پیل کړه، کله چې دوی د هالنډیانو سره د دې ټاپو کنټرول لپاره سیالي شروع کړه. په ۱۷۹۶ کال کې، د ناپولین جګړو په ترڅ کې، بریتانیا کولمبو او نور ستراتیژیک بندرګاه ګانې ونیولې، چې د سریلانکا پر بریتانوي واکمنۍ پیل شو.
خو په رسمی توګه د بریتانوي امپراطوری واکنیت په ۱۸۱۵ کې تائید شو، کله چې د کاندې درېیمې جګړې وروسته د بریتانوي ختیځ هند کمپنۍ کاندی پادشاهی ونیوه. دا پیښه د محلی سلطنتونو د خپلواک واکمنۍ پای ته رسولو او د مستعمره اداری یوه نوې دورې پیل د ځان سره راوړه.
په سریلانکا کې د بریتانوي واکمنۍ پایله د نوې سیاسی جوړښت په رامنځته کولو کې وه. بریتانویان د مقرر شویو قدرتی ارګانونو له لارې هېواد اداره کاوه، او محلی واکمنان د خپلو صلاحیتونو څخه بې برخې شول. خو ډیری محلی قوماندانان او واکمنان په اداری جوړښتونو کې شامل شول چې د محلی ادارې یو څه کچه ساتل کولی شول.
په ۱۸۳۳ کال کې لومړنۍ اساسي قانون وجود ته راغی چې د محلی حکومتداری سیستم جوړ کړ. سره له دې، حقیقی واک د بریتانوي چارواکو په لاس کې پاتې شو. محلی اوسیدونکي د سیاسی حقوقو او اقتصادی احتیاج په کمښت شکايت کاوه.
د بریتانوي واکمنۍ په ټولو برخه کې د سریلانکا اقتصادی بدلونونه نور هم پیاوړي شول. بریتانویانو نوې کرنیزې کلتورونه لکه چای او کافي معرفي کړل، چې د اقتصاد اساس وګرځیدل. د اروپا د بڼواکو او بزګرانو پانګونه د زرعی مزارعې پراختیا ته وده ورکړه، چې د قابل پام اقتصادی ودې سره شنه ویدو ته پاملرنه وکړه، خو د محلی خلکو د ژوندی شرایطو پر ښه کیدو هم طبعاً منفی اغیزه وکړله.
بریتانویانو د خپلې اقتصادی ودې ملاتړ لپاره بنیادی زیربناوې جوړې کړې چې دا کې لارې، ریل پټلۍ او بندرګاه ګانې شاملې وې. دا تجارت ته وده ورکړه، مګر محلی اوسیدونکي اکثر د ارزانه کارگرې په حیث کارول کیدل، چې دا د ټولنیز تنش او نارضایتی لامل وګرځېد.
د بریتانوي واکمنۍ په دوره کې یو لړ ټولنیز بدلونونه رامنځته شول. بریتانویانو د زده کړو سیستم رامنځته کړ، چې البته یوازې یو محدود شمیر خلکو ته موجود و. د محلی خلکو، په لویه کچه، د نامعلومیت او بې وزلۍ سره مخامخ وو، په داسې حال کې چې یوازې یوه کوچنۍ برخه نوو فرصتونو ته لاسرسی پیدا کړ.
د مسیحي مبلغانو د زده کړو او صحي خدماتو په برخه کې مهمه ونډه درلوده، مګر د دوی فعالیت اکثر د بودیست او هندوي مذهبي خلکو لخوا مخنیوی شو. په عین حال کې د ټولنیز جوړښتونو کې بدلونونه رامنځته شول، چې د مختلفو قومی او مذهبي ګروپونو ترمنځ تنشونه رامنځته کړل.
له ۱۹ پیړۍ په پای کې په سریلانکا کې ملی حق غوښتنې خوځښتونه شروع شول چې د بریتانوي واکمنۍ په وړاندې د خپلواکۍ په لټه کې و. د ملی حق غوښتنې لومړني نښې د مختلف فرهنگی او سیاسی سازمانونو د جوړېدو وروسته ښکاره شوې، لکه د ۱۹۱۹ کال سریلانکی ملی کانګرس.
د نړیوالو بدلونونو په ترڅ کې، لکه لومړنۍ او دویمې نړیوالې جګړې، ملی حق غوښتنی زیاتې شوې. د جګړې په کلونو کې محلی خلکو د جګړې په مبارزه کې فعاله ونډه واخیسته، د دې امید سره چې د جګړې د پای ته رسیدو وروسته به غوره شرایط ترلاسه کړي. مګر د جګړې وروسته، بریتانویانو د محلی خلکو غوښتنې ته ځواب نه وو ویلی.
په ۱۹۴۰مو کلونو کې د خپلواکۍ لپاره خوځښت منظم شو. مشران لکه دی. ایس. سینانایکه او اې. ایم. ایس. ایس. پی. ایس. ګ. د سریلانکیانو د حقونو لپاره فعاله غوښتنه وکړه. په ۱۹۴۴ کال کې یوه کنفرانس وشوه چې په کې د ټاپو د ځان د حکومت کولو پر پلانونو خبرې وشوې.
د دویمې نړیوالې جګړې وروسته، د محلی خلکو لخوا د بریتانوي حکومت پر وړاندې فشار زیات شو. په ۱۹۴۷ کال کې، د نړیوالې ټولنې او داخلي نارضایتی په فشار، بریتانویانو د واک د انتقال لپاره رضايت څرګند کړ، چې د خپلواکۍ ترلاسه کولو لپاره یوه مهمه ګام وګرځید.
په سریلانکا کې د بریتانوي واکمنۍ ژور اثر د هېواد په تاریخ کې پاتې شو. د بریتانویانو لخوا رامنځته شوې زیربنائې پروژې د دې ورځې لپاره هم د استعمال لاندې دي. زده کړې او صحي سیسټمونه، سره له دې چې خپلې نیمګړتیاوې درلودلې، د پرمختګ بنسټ ته وده ورکړې.
خو د بریتانوي واکمنۍ یوه پراخه شمیر ناامیدۍ، ټولنیزې امتیازونه او قومی شخړې په شمول، پریمنځلې چې لاهم د سریلانکا پر وړاندې تاثير لري. د خپلواکۍ لپاره مبارزه او د محلی خلکو د حقونو لپاره مبارزه د سریلانکی هویت یوه مهمه برخه ګرځیدلې.
د بریتانوي واکمنۍ په سریلانکا کې د ټاپو په تاریخ کې یوه کلیدي لحظه ګرځېدلې ده. دا د مهم بدلونونو دوره وه چې د هېواد راتلونکی شکل ورکړ. سره له دې چې د اقتصادی او زیر بنائی پرمختګونو سره یو ځای لاسته راوړنې شته، د سریلانکیانو د حقونو لپاره د زیانونو او مبارزو سره پیژندل شته چې د اوسني ټولنې لپاره مهم درسونه دي. په پای کې، په ۱۹۴۸ کال کې ترلاسه شوې خپلواکي، د راتلونکو نسلونو لپاره د آزادۍ او مبارزې سمبول ګرځي.