ऐतिहासिक विश्वकोश
लुई पास्चर (1822-1895) एक फ्रेंच रसायनशास्त्रज्ञ आणि सूक्ष्मजीवज्ञ होते, ज्यांनी विज्ञान आणि वैद्यकात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यांच्या कार्यांनी सूक्ष्मजीवशास्त्र आणि लस निर्माण याबद्दल आधुनिक संशोधनांना प्रारंभ केला. पास्चर यांना सूक्ष्मजीवांची सिद्धांताची मूळ म्हणून ओळखले जाते, आणि त्यांच्या शोधांनी किण्वन आणि पास्चुरीकरणाच्या प्रक्रियांनी विज्ञान आणि उद्योगाचे अनुशासन बदलले.
लुई पास्चर 27 डिसेंबर 1822 रोजी डॉल, फ्रान्स मध्ये जन्मले. ते पाच मुलांमधील तिसरे होते. तरुण वयात पास्चरने चित्रकला आणि कलाविषयक अद्भुत क्षमता दाखवली, परंतु लवकरच त्यांनी आपल्या जीवनाचा समर्पण विज्ञानाला करण्याचा निर्णय घेतला. 1843 मध्ये त्यांनी École Normale Supérieure मध्ये प्रवेश घेतला, जिथे त्यांनी भौतिकशास्त्र आणि रसायनशास्त्राचे अध्ययन केले.
शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर पास्चरने स्ट्राझबुर्ग विद्यापीठात रसायनशास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून आपली कारकीर्द सुरू केली. त्यांच्या प्रारंभिक संशोधनांचा केंद्र बिंदू क्रिस्टलरसायनशास्त्राच्या क्षेत्रावर होता, जिथे त्यांनी क्रिस्टलच्या ऑप्टिकल गुणधर्मांचा अभ्यास केला. तथापि, खरे यश त्यांच्या सूक्ष्मजीवांचा अभ्यास सुरू केल्यानंतर मिळाले.
1860 च्या दशकात पास्चरने प्रयोग सुरू केले, ज्यांनी सिद्ध केले की सूक्ष्मजीव सडणे आणि किण्वन सिद्ध करतात. त्यांनी स्वजन्यतेच्या विद्यमान सिद्धांताचे खंडन केले, सूचित केले की सूक्ष्मजीव जरासंविधानातून तरंगत आहेत. हा शोध सूक्ष्मजीव सिद्धांताच्या विकासाचे आधारभूत बनले, जो रोगांचे प्रसार कसे बैक्टीरिया आणि व्हायरसद्वारे होते हे स्पष्ट करण्यात मदत करतो.
पास्चरच्या सर्वात प्रसिद्ध यशांपैकी एक म्हणजे 1864 मध्ये विकसित केलेला पास्चरायझेशन प्रक्रियेचा शोध. हा पद्धती द्रव जसे की वाईन किंवा दूध एका ठराविक तापमानावर गरम करणे आणि नंतर तात्काळ थंड करणे यास समाविष्ट करतो. पास्चरायझेशन हानिकारक सूक्ष्मजीवांचे नाश करते, खाद्यपदार्थाचे पोषण आणि चव राखते. हा प्रक्रिया खाद्य उद्योगासाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे आणि संपूर्ण जगभर मानक प्रथा आहे.
सूक्ष्मजीवशास्त्र आणि पास्चरायझेशन या क्षेत्रांतील त्यांच्या कार्याबरोबरच, पास्चरने लसींच्या विकसित करण्याबद्दलही काम केले. त्यांनी सायबीरियन ज्वर आणि रॅबिज सारख्या रोगांवर लसी तयार केल्या. 1885 मध्ये त्यांनी रॅबिजवर मानवाचे पहिले लसीकरण यशस्वीरित्या केले, जे संक्रामक रोगांच्या प्रतिबंधात एक क्रांतिकारी पाऊल ठरले.
1887 मध्ये लुई पास्चरने पॅरिसमधील पास्चर संस्था स्थापन केली, जी सूक्ष्मजीवशास्त्र आणि संक्रामक रोगांच्या क्षेत्रातील वैज्ञानिक संशोधनाचे केंद्र बनले. संस्था आजही कार्यरत आहे, लसींचा संशोधन व विकास, तसेच नवीन पिढीच्या वैज्ञानिकांना शिक्षित करण्यात व्यस्त आहे.
लुई पास्चर एक अद्वितीय वैज्ञानिक होते, तर एक गहन नैतिक विश्वास असलेला व्यक्तीही होते. त्यांना त्यांच्या साधेपणामुळे आणि कार्यासाठी समर्पणासाठी ओळखले जात होते. पास्चर नेहमीच लोकांच्या जीवनाला सुधारण्यास विज्ञानाचे महत्त्व अधोरेखित करत होते. त्यांच्या कार्यामुळे वैद्यकशास्त्र आणि जीवशास्त्राच्या क्षेत्रात पुढील संशोधनांचे आधारभूत बनले.
पास्चर 28 सप्टेंबर 1895 रोजी निधन झाले, त्यांच्या मागे एक विशाल वारसा ठेवून. त्यांच्या संशोधनांनी संक्रामक रोगांच्या आधुनिक उपचार पद्धतींचा प्रारंभ केला, आणि त्यांच्या कल्पनांनी जगभरातील वैज्ञानिकांना प्रेरित केले. लुई पास्चर यांची स्मृती अनेक संस्थांना, रस्त्यांना आणि स्मारकांना नाव देऊन अमर करण्यात आले आहे.