تاریخی انcyclopedia
د گاګامېلا جنګ چې د میلاد نه مخکی ۳۳۱ کال د اکتوبر په ۱ نیټه شوی، د تاریخ یوه له مهمو جګړو څخه و چې د فارسي امپراتورۍ پای ته رسولو او د مقدوني مملکت د الکساندر د واک د تثبیت سبب شو. دا جګړه چې د اربل جنګ په نامه هم مشهوره ده، د الکساندر ستراتیژیک فهم او د خپلې پوځ په کارولو کې د هغه د وړتیا په اړه وو.
وروسته له هغه چې الکساندر په ۳۳۳ کال کې د ایسوس په جګړه کې بریالی شو، د فارسي امپراتورۍ پر ضد خپلې مَهمې ته لاړ. په مخکېنۍ جګړه کې د داریوش III پر ضد د هغه بریا د هغه لپاره د فارس په لور د پرمختګ لار پرانستله. په دې وخت کې داریوش د نوو ځواکونو راټولولو سره د الکساندر سره د په یوه پریکړې کې د مخنیوي لپاره چمتو والی نیولی و، او د گاګامېلا د دښتې په مناسب ځای کې جنګ ته تیار شو چې د عراق د اوسني سرحدونو نږدې موقعیت لري.
داریوش III یوه پوځ راټول کړ چې د مختلفو اټکلونو له مخې له ۱۰۰،۰۰۰ نه تر ۲۵۰،۰۰۰ پورې سرتیرو درلود، چې پکې پیاده او سپک سرتیري او د جګړې ګاډي شامل وو، چې له دې امله ده ته د پام وړ عددي برتري ورکړه. مګر الکساندر چې شاوخوا ۴۷،۰۰۰ سرتیري درلودل، د خپلو پخواني بریاوو له امله د جګړې لپاره چمتووالی او باور ساتلی و.
د الکساندر پوځ د مقدوني فالنګو، سپکو پیاده سرتیرو او سواره سرتیرو څخه جوړ شوی و. هغه قوماندانان لکه پارتیمینون او Hefestion درلودل چې تجربه لرونکي جنرالان وو، چې دا د جګړې په پلان جوړولو کې هم مهمه برخه درلوده. په بل اړخ کې، داریوش د عددي برترۍ او پیاوړي جګړې گاډیو ته اعتماد درلود ترڅو په جګړې کې اړوندې بریاوې ترلاسه کړي.
مهمه خبره دا ده چې، سره له دې چې د پوځونو پنځه د نمره، د سرتیرو روحي وضعیت او د جګړې روحیه هم مهمه ونډه درلودله. مقدوني سرتیري د الکساندر تر رهبري لاندې ښه روزل شوي او د هڅونې سره وو، پداسې حال کې چې د فارس سرتیرو ته، سره له دې چې هغوی عددي برتري درلوده، د ډیسپلین او د واحدونو ترمنځ د همغږۍ کې ستونزې موجودې وې.
جګړه د دې سره پیل شوه چې داریوش خپل پوځ په پرانیستې دښتې کې وغورځاوه، پداسې حال کې چې الکساندر د خپلې پیاده او سواره سرتیرو د ګټې اخیستنې لپاره یو تکتیکي موقعیت غوره کړ. داریوش د خپلو جګړه ګاډیو سره حمله وکړه ترڅو د مقدوني فالنګو ته ضربې ولګوي. مګر، د ځواب د چټکتیا او دقیقو تکتیکونو له امله، د الکساندر لپاره د جدي تلفاتو مخنیوی امکان وموند.
د لومړنیو جګړو وروسته، کله چې داریوش هڅه وکړه چې الکساندر ډیر کړي، مقدوني قوماندان داسې یوه مانور وکړ چې پریکړې یې وکړه. هغه خپلې سواره سرتیرې د الکساندر او پارتیمینون تر مشرۍ لاندې د مخالف د چپ پلو ته د حملې لپاره واستولې. دا د فارس سرتیرو په ډګر کې ګډوډي رامنځته کړه او مقدوني سرتیرو ته د ضد حملي لپاره زمینه برابره کړه.
د جنګ یو له مهمو لحظو څخه د الکساندر او داریوش ترمنځ شخصي جنګ و. الکساندر توانېدلی و چې د فارسي پاچاه ته نږدې شي، چې د فارس ځواکونو ترمنځ ګډوډي رامنځته شوه. کله چې داریوش ولیدل چې د هغه پوځ په پلوه تګ پیل کړی، هغه د شاتګ پریکړه وکړه، چې د هغه د ځواکونو ترمنځ عام ګډوډي رامنځته کړه. مقدوني سرتیرو، د دې چانس نه استفاده وکړ، شاتګ کوونکو ځواکونو ته ور وبلل، چې د جګړې پای ته ورسید.
د گاګامېلا جنګ د مقدوني او فارسي ترمنځ جګړې لپاره یوه پریکنده لحظه و. د داریوش III ماتې د فارسي امپراتورۍ پای ته رسولو سبب شوه او د الکساندر په ضمیمه کې د تسخیر شوي سیمو کې د هغه واک د تقویت لامل شوه. د جګړې وروسته، الکساندر د مهمو ښارونو لکه بابل، سوزي او پرسپولیس نیولو سره خپل فاتحانه بریدونه جاری وساتل، چې د هغه ملکیت او نفوذ پراخ کړ.
د جګړې له پای وروسته داریوش III هڅه وکړه چې پاتې ځواکونه راټول کړي، مګر د هغه هڅې ناکامې شوې. په ۳۳۰ کال کې، هغه د خپلو واسیانو له خوا ووژل شو، چې د هغه د واک پای ته رسولو او په تاریخ کې د نوې دورې پیلېدو نښه شوه، چې الکساندر د زړو نړۍ یو له تر ټولو ځواک لرونکو حکمرانانو څخه و.
د گاګامېلا جنګ په تاریخ کې مهم ورثه شاته پرېښود. دې ثابته کړه چې چگونه سمه قومانداني او ستراتیژي کولی شي د دښمن عددي برتري تر پښو لاندې کړي. دا اصل لا تر اوسه د نړۍ په پوځي اکاډیو کې زدکړه کیږي.
د کلتور له پلوه، د الکساندر بریا د هغه د ناپای ته د جنرال په توګه د مثال په توګه و. د پخوانۍ دورې هنرمندانو او لیکوالانو د هغه لاسته راوړنې د سرمايې او انځورنو سره ثبته کړې، چې د دې تاریخي پیښي ته وقف شوی. دا جګړه په ډیری وروسته نسلو کې الهام ورکړی، او دې اهمیت په تاریخي څیړنو او عامه کلتور کې باقي پاتې دی.
د گاګامېلا جنګ نه یوازې د مقدوني او فارسي تر منځ جګړه کې یوه مهمه جنګ دی بلکې یو داسې پېښه ده چې پر نړیوال تاریخ اوږدمهاله تاثیر لري. د الکساندر بریا، د هغه ستراتیژیکې پریکړې او د ستونزو د لاسته راوړنې وړتیا د هغه د راتلونکي فتوحاتو لپاره بنسټ وګرزېدل او د زړو نړۍ یو له لویو دولتونو جوړیدو سبب شوه. دغه جنګ د ارادې، ستراتیژۍ او رهبریت نمونه پاتې ده چې تر نن ورځ پورې هم جنرالانو او تاریخ پوهانو ته الهام ورکوي.