تاریخی انcyclopedia
پېژندنه
زړې یونان یوه شگفته متمدنه وه چې د بشریت په تاریخ کې یې یوه ژوره نښه پرېښوده. د دې متمدنې یوه کلیدي ځانګړتیا د مدینې په نامه یاد ښارونه ول — خپلواکه ښار-دولتونه چې هر یو یې خپله سیاسي جوړښت، فرهنګ او اقتصاد درلود. په دې مقاله کې به موږ وڅیړو چې څنګه د مدینو فرهنګ په زړې یونان کې اغیزه کړې او څنګه یې د دې ځانګړي وراثت جوړولو کې مرسته کړې.
مدینه څه شی دی؟
مدینه (د یوناني کلمې πόλις څخه) په زړې یونان کې د ښار-دولت معنی لري چې د ښاري او سیاسي برخو ګډونه یې درلوده. هر مدینه د مرکزی ښار او شاوخوا سیمې څخه جوړیده او خپل ځانګړي فرهنګ، اقتصاد او سیاسي نظام درلود. مدینې د هجرت په اتمه پېړۍ کې د یوناني سیاسي ژوند اساس وګرځي او د یونانیانو پيژندنې په جوړولو کې مهمه ونه لوبوله.
د مدینې اصلي ځانګړتیاوې په دې کې شاملې دي:
- خپلواکي: مدینې د خپلو قوانینو او موسسو له لارې اداره کیدلې.
- شہریت: د مدینې ژوند یو مهم اړخ شهریت وو چې د دې اوسیدونکو ته حقوق او مسئولیتونه ورکول.
- اقتصادي خودکفالت: ډیرې مدینې د کرنې، صنایع او سوداګرۍ له لارې خپل ځان ته روزي برابره کړه.
معروف مدینې
د زړې یونان د ګڼو مدینو په منځ کې څو داسې شته چې د فرهنګ او سیاست په پرمختیا کې یې مهمه ونډه درلوده:
- اټن: د هنر، علم او فلسفې مرکز په توګه مشهور وه. دلته د ډموکراسي وده وکړه، او د هنر作品ونه لکه پارفینون جوړ شول.
- اسپارت: د خپل نظامي ژوند طرز او سخت انضباط لپاره مشهور دی. اسپارت د اټن په مقابل کې د نظامي زده کړې او اولیگارشي باندې تمرکز وکړ.
- کرنف: یوه مهمه سوداګریز مدینه چې په کерамиک او کشتۍ جوړولو کې یې مهارت درلود.
- تیب: مدینه چې د پیلوپونیز جګړې او نظامي ځواک له امله مشهوره شوه.
د مدینو فرهنګ
د زړې یونان فرهنګ تنوع او پراخه وو، او په مدینو کې وده کړې. هره مدینه خپل ځانګړي رواجونه، دودونه او جشنونه درلودل چې د هغې پیژندنې استازيتوب کولو. د مدینو فرهنګ اساسي اړخونه پدې کې شامل وو:
- فلسفه: مدینې لکه اټن د فلسفي فکر مرکزونه شوې. فلسفیانو لکه سقراط، افلاطون او ارسطو داسې نظریات جوړ کړل چې تر نن ورځې پورې یې په بشریت باندې اغیزه کړې.
- هنر: د زړې یونان هنر د نه لیدلو څوړتیاوو ته ورسېد، پکې معمارۍ، مجسمه سازۍ او نقاشۍ شاملې دي. معبدونه، تیاترونه او مجسمې د یونانیانو د ایده ال لپاره هڅه څرګندوي.
- تیاتر: په مدینو کې تیاترونه د فرهنګي ژوند ځایونه شوي. دراماتورگان لکه ایشیل، صوفوکل او یوریپیدس تراژیدۍ او کامیډۍ جوړې کړې چې د بشري جذباتو او اخلاقي پوښتنو بحث وکړ.
- ورزش: د المپیک لوبې چې په المپیا کې ترسره شوې، د ټولو یونانیانو لپاره یوه مهمه پیښه وه، چې د مدینو تر منځ اتحاد او سیالي نمانځله.
د مدینو سیاسي ژوند
د مدینو سیاسي ژوند مختلف وو. هر مدینه خپلې حاکمیت بڼې درلودې چې د ډموکراسي، اولیگارشي او ملوکیت ترمنځ توپیر درلود. په اټن کې یوه ځانګړې ډموکراسي وده وکړه چیرته چې وګړي د دولت په اداره کې برخه اخیستله.
په اسپارت کې یوه سخت اولیگارشی سیسټم موجود و چې واک د یوې کوچنۍ ډلې نظامي حاکمانو په لاس کې و. کرنف او تیب خپلې ځانګړې حاکمیت بڼې لرلې چې همدارنګه یې د خپلې فرهنګ او ټولنې په پرمختیا کې اغیزه کړې.
د مدینو سیاسي ژوند یوه مهمه برخه جګړې وې. مدینې اکثره د یو بل سره په شخړو کې ورګډې شوې چې د نظامي چارو ودې او فرهنګي تبادلاتو ته موخه ورکړه.
د زړې یونان فرهنګي وراثت
د زړې یونان فرهنګي وراثت د نړیوال فرهنګ په یوه له مهمو ونډو دی. فلسفي نظریات، علمي کشفیات، هنري لاسته راوړنې او ادبي作品 د وروسته تمدنونو لپاره بنسټ شوه. د مدینو فرهنګي دودونه او ارزښتونه، چې په دې کې زېږېدلي، تر نن ورځ پورې ژوند کوي.
معاصر هنر، سیاست او فلسفه د خپل پرمختګ لپاره په لویه کچه د زړې یونان شکر ګزار دي. زده کړه، د ډموکراسي نظریات او علمي طریقې، چې په دې وخت کې را منځ ته شوې، لاهم پر زموږ ټولنې او نړۍ د لیدلو باندې اغیزه لري.
پایله
زړې یونان او د هغې مدینې د لویدیځې متمدنې د پرمختګ لپاره بنسټ شئ. د دې فرهنګي، سیاسي او فلسفي لاسته راوړنې لاهم د نړۍ په کچه د خلکو زړه راښکون کوي او هغوی کې دلچسپی پیدا کوي. د مدینو او د هغوی د فرهنګ مطالعه د دې متمدنې د ریښو او هغو نظریاتو ژور پوهیدو ته اسانه کوي چې تر نن پورې هم د اعتبار وړ دي.