تاریخی انcyclopedia
کاجار سلطنت (۱۷۸۵-۱۹۲۵) ایران تاریخ کې یوه مهمه سلطنت وه چې د هیواد په سیاسي، ټولنیز او کلتوري پراختیا کې یې پام وړ اثر پرېښی. دا سلطنت د صفوي سلطنت سقوط وروسته د واک لپاره د جنګ په نتیجه کې تاسیس شو، کجر سلطنت د پېړۍ په اوږدو کې ایران اداره کړ او د دې حکومت مرحله د بحرانونو او اصلاحاتو دوره په توګه ځانګړل شوې، چې په پای کې د مدرن ایران په رامنځته کولو کې مرسته وکړه.
کاجار سلطنت د قاجار ترکی قبیلې څخه رامنځته شوې، چې په ۱۴ پي کې ایران ته مهاجرت وکړ. د ۱۵ او ۱۶ پیړۍ په اوږدو کې قاجارانو د ځايي اشرافیت په توګه رول درلود، خو د ۱۸ پیړۍ په اوږدو کې یې نفوذ په پام کې نیوکه سره زیات شو، کله چې یې د صفوي سلطنت د سقوط وروسته په سیاسي شقاقات کې فعالیت پیل کړ.
په ۱۷۴۷ کې نادرشاه، د ایران حکومت کوونکی، ووژل شو، او هیواد په ګډوډۍ کې واوښت. په دې وخت کې قاجارانو، چې د آغا محمد په مشرۍ، د ایران د یوځای کیدو کمپاین پیل کړ. په ۱۷۸۵ کې آغا محمد پاچا اعلان شو، چې د کجر سلطنت پیل شو.
آغا محمد، د کجر سلطنت لومړی پاچا، د مرکزي واک د پیاوړتیا او د ټوټې ټوټې شوي هیواد د کنټرول په لور خپل هڅې متمرکزې کړې. هغه د ځايي واکمنو پر وړاندې څو پوځي کمپاینونه ترسره کړل او ټېران، چې نوې پلازمینه شوه، په بریالیتوب سره ونیوه.
د آغا محمد حکومت د شورشونو د سرکوبولو او واکن管ې لپاره د سخته طریقو لخوا ځانګړی شوی. هغه د خپلو ګټو د ساتنې او د ایران د خپلواکي د ساتلو لپاره له روسیې او بریتانیې سره د دیپلوماټیکو اړیکو څخه استفادہ وکړه.
د آغا محمد د مړینې وروسته په ۱۷۹۷ کې فتح علي شاه له هغه وروسته پاچا شو. د هغه په مشرۍ کجر سلطنت په پام وړ پرمختګ سره مخ شوی، خو دا وخت هم د جدي ننګونو سره مخ و.
فتح علي شاه د مرکزي واک سیاست ته ادامه ورکړه او د هیواد اقتصاد پیاوړتیا ته هڅه وکړه. هغه د لارې، پلونو او کانالونو د جوړولو په څېر نوي بنسټیزې پروژې پیل کړې، چې د سوداګرۍ ودې او د سیمو ترمنځ اړیکو ته وده ورکړه.
خو د فتح علي شاه حکومت هم د څو جګړو لکه د روسیې امپراتورۍ سره جګړو له لورې اغیزمن و، چې ایران ته یې جدي زیانونه واړول. د لومړۍ روسي-ایراني جګړې (۱۸۰۴-۱۸۱۳) په نتیجه کې ایران د خپل ځینې سیمې له لاسه ورکړې، چې د دې په پایله کې یې په سیمه کې نفوذ کمزوری شو.
د کجرانو د حکومت دوره په ایران کې د کلتوري ودې دوره وه. هنر، ادبیات او معمارۍ خپل اوج ته ورسیدل، او د دې دورې په جریان کې جوړ شوي ډیرې یادګارونه تر نن ورځې پورې پاتې دي.
کاجاران له هنرمندانو، معمارانو او شاعرانو سره پراخه مرسته وکړه. د miniatures، خطاطي او فرش جوړولو په څېر هنرونو د ودي لپاره هڅه وکړه. د هغه وختاستادانو د ښکلي نمونو جوړولو کې مرسته وکړه، چې تر نن ورځې پورې د ایران کلتوري میراث یوه برخه ګڼل کیږي.
سربیره پر دې، فتح علي شاه د شاعران لکه سعدي او حافظ د حامی په توګه و، او د شعر د ټوکونو په ترتیب کې هڅه وکړه، چې د ادبیاتو پراختیا ته وده ورکړي.
د ترلاسه شوي لاسته راوړنو سره سره، کجر سلطنت له ډېر چالشونو سره مخ شو، چې بالاخره یې د زوال لامل وګرځید. داخلي شخړې، فساد او اقتصادي ستونزې عامې شوي. د دویمې روسي-ایراني جګړې (۱۸۲۶-۱۸۲۸) د نوو سیمې له لاسه ورکولو سره پای ته ورسیده، چې د سلطنت حیثیت نور هم کمزوری کړ.
د ۱۹ مې پیړۍ په منځ کې د سلطنت پر وړاندې انقلابي حرکتونه پیل شول. یوه مهمه پېښه د اساسي قانون غوښتنې حرکت و، چې د ۱۹۰۵-۱۹۱۱ کال د ایران د اساسي قانون انقلاب ته یې لار هواره کړه. دا حرکت د اساسي قانون جوړولو او د پاچا د واک محدودولو غوښتنه وکړه، چې د ایران د مدرن مدیریت ته د تګ پیل و.
د اساسي قانون له انقلاب وروسته ایران د اصلاحاتو اړتیا سره مخ شو. د کجر سلطنت پاچاهانو د هیواد د مدرن کولو په موخه تدابیر نیول پیل کړل، چې په کې د ښوونې، صنعت او بنسټیزو تېرو د پراختیا شامل و. خو دا اصلاحات د دودیزو قوتونو لخوا مقاومت سره مخ شول.
په ۱۹۲۱ کې په ایران کې یوه پوځي کودتا رامنځته شوه، چې د کجرانو حکومت پای ته ورسوه. واک ریزه په پهلاوي ته ورکړل شو، چې یوه نوې د پلهوي سلطنت تاسیس کړه او د هیواد د مدرن کولو پر لور د بیړې په لور روان شو.
د سلطنت د سقوط سره سره، د کجرانو میراث په ایران کې ژوندی دی. د هغوی حکومت د هیواد په مدرن مدیریت کې پرمختګ نښه کوی، او همداراز د ایران په کلتوري او ټولنیزو اړخونو باندې تاثیر لري.
د دې دورې معمارۍ یادګارونه لکه ماڼۍ او جوماتونه د نن ورځې مهم سیاحتي او کلتوري مرکزونه پاتې دي. هنر، ادبیات او کلتوري دودونه، چې د کجرانو لخوا ملاتړ شوي، هم د ایران هویت اواندازه باندې اغیزه لري.
کجر سلطنت د ایران په تاریخ کې مهم رول درلود، د دودونه د مدرن چالشونو سره یوځای کړی. د هغوی حکومت د بحرانونو او اصلاحاتو مهال ویش وه، چې د مدرن ایران جوړولو کې مرسته وکړه. د سلطنت د سقوط سره سره، د هغوی میراث د ایران په ټولنې او فرهنګ باندې تاثیر کوي.