تاریخی انcyclopedia
د ايران اسلامي انقلاب ۱۹۷۹، چې د ايران انقلابي انقلاب په نامه هم ياديږي، د ايران او ټول ختيځ نږدې تاريخ په تاريخ کې يو مهمه پېښه وه. دې په شاهي محمد رضا پهلوي باندې د کمزوري راتګ لامل شو او د آيت الله روح الله خميني تر رهبري لاندې د اسلامي جمهوريې د ودانولو سبب شوه. انقلاب د ايران او نړي لپاره مهم سياسي، اجتماعي او اقتصادي پايلې درلودې.
تر ۱۹۷۰ کلونو پورې، ايران د پهلوي شاهي د واک لاندې و، چې لويديځ لپاره د مدرنېتوب پاليسي په ګوته کړه چې له مختلفو ټولنيزو قشرونو سره نارضايتي رامنځته کړه. د انقلاب د لاملونو اصلي عوامله دا وې:
د آيت الله خميني په مشرۍ کې اسلام پال ډلې د شاهي رژيم خلاف احتجاجونه پیل کړل. هغوی مذهبي نظریات او سمبولونه کارول ترڅو د خلکو ملاتړ راجلب کړي، او ادعا کوله چې اسلام باید د نوې سياسي نظام بنسټ وي.
انقلاب له پراخو احتجاجونو سره پیل شو چې په لنډه موده کې ټول هېواد ته وغځېد. د کلیدي لحظو په اړه پاتې کيدل:
د شاهي د نسکرو وروسته، د ايران ټولنه د نوې سياسي نظام د جوړولو پر وړاندې له یوه چیلنج سره مخ شول. په ۱۹۷۹ کې د اسلامي جمهوريې اعلان وشو.
نوی اساسي قانون، چې په ۱۹۷۹ کې تصویب شو، اسلامي جمهوريه د يوه ټيکريکي دولت په توګه تعريف کړ چې د مذهبي مشرانو پياوړی واک لري. آيت الله خميني د اعلی مشر په توګه وټاکل شو، پام وړ سياسي واک ترلاسه کړ.
اسلامي جمهوريه رادیکالي اجتماعي اصلاحات ترسره کړل چې له دې سره شاملې وې:
اسلامي انقلاب د ايران او نورو هېوادونو سره د اړیکو باندې مهمه اغیزه درلوده.
انقلاب د پخوا شاهي ملاتړو او نورو مخالفینو پر وړاندې د پام وړ ځپل رامنځته کړل، چې په کې چپ ګرایان او کوردان شامل ول. د ډيرو راټولولو، شکنجو او اعدامونو سره مخ شول.
اسلامي انقلاب د ختيځ نږدې د ځواک توازن بدل کړ. ايران د شيعه اسلام مرکز جوړ شو، د لبنان او عراق په څير نورو هېوادونو کې د شيعه غورځنګونو ملاتړ کوي. دا د ګاونډيو سني هېوادونو په څېر د سعودي عربستان لپاره اندېښنه رامنځته کړه.
په ۱۹۸۰ کې د ايران-عراق جنګ پیل شو، چې تر ۱۹۸۸ پورې روان و. دا د شلمې پېړۍ له تر ټولو وینو تويوونکو جنګونو څخه و، چې د میلیونونو قربانیانو او ویجاړو سره.
د جنګ اساسي لاملونه د ځمکې جنجالونه او د سياسي نظامونو توپيرونه وو، چې د صدام حسين په مشرتابه د عراق تمایل د سیمه ییزه نفوذ بیا رامنځته کېدو تمایل درلود.
جنګ د جدي انساني زیانونو او اقتصادي ویجاړو لامل شو، خو دا د اسلامي جمهوريې شاوخوا ملي اتحاد او سره حالت پياوړی کړ.
د اسلامي انقلاب ۱۹۷۹ د ايران او ټوله نړۍ باندې ژور تاثیر ولري. دا د ختيځ نږدې سياسي نقشه بدله کړه او د اسلامي بنسټیزو پر بنسټ یو نوې نظم تاسیس کړ. انقلاب لا هم د مطالعې لپاره مهم موضوع پاتې ده، ځکه چې د دې پايلې تر اوسه حس کیږي.