تاریخی انcyclopedia
د یروشلم نښانې — په تاریخ کې یو له کلیدي پېښو څخه دی چې د دې سیمې د مذهبي، سیاسي او کلتوري اړخونو باندې ستر اغیز کړی دی. دا پېښه د صلیبي جګړو په ترڅ کې یوه مهمه نقطه شوه، چې د مسیحیانو او مسلمانانو ترمنځ د مقدسو ځایونو د کنترول لپاره شخړه نښه ده. په دې مقاله کې موږ د دې پېښې تاریخي پس منظر، د نښانې پروسه، پایلې او تاریخي اهمیت ته کتنه کوو.
یروشلم د درې نړیوالو دینونو: یهودیت، مسیحیت او اسلام لپاره مهم دی. دا ښار د پېړیو په اوږدو کې د عبادت او مقدس ځای په توګه پیژندل شوی دی. د ۷۰ عیسوي کال په ترڅ کې د دویم معبد د ورانیدو وروسته یهودیان له ښار څخه وتلو ته اړ شول، او دا د رومی امپراتورۍ یوې برخې شوه. له هغه وخت راهیسې یروشلم د مختلفو امپراتوريو کنټرول لاندې وو، چې په کې د بایزنتین او عربانو شامل وو.
په اوومه لسیزه کې مسلمانانو یروشلم ونیوه او په ښار کې د اسلام مهم مقدس ځایونه جوړ کړل، لکه د سکې ګنبد او الاقصى. دا پېښې د دې سیمې کې د اسلامي نفوذ په پیاوړي کیدو کې مرسته وکړه. مګر په یازدهمه لسیزه کې، د مسیحیت د پراختیا سره، د مقدس ځایونو د کنترول د بیرته ترلاسه کولو اړوند نظریه رامنځته شوه.
په ۱۰۹۵ کال کې، پاپ اوربان II د لومړۍ صلیبي جګړې لپاره غږ وکړ، مسیحیانو ته یې تشویق وکړ چې یروشلم له مسلمانانو د آزادۍ لپاره راوباسي. دا غوښتنه د هغو زرګونو خلکو لپاره یوه قوي هڅونه شوه چې د روح د ژغورنې لپاره هڅه کوله او غوښتل یې چې د تاریخ په پاڼه کې خپل نوم مشهور کړي.
لومړۍ صلیبي جګړه په ۱۰۹۶ کال کې پیل شوه او په ۱۰۹۹ کال کې د یروشلم نیولو سره پای ته ورسیده. دا د څو سرګو او خلکو د ډلو لخوا تنظیم شوې چې د پاکې ځمکې ته رسېدو هڅه کوله. د صلیبي جګړې ګډونوالو له ګڼو ستونزو سره مخ شول، چې په کې د starvation، ناروغیو او د لاري دښمنۍ عملونه شامل وو.
په ۱۰۹۹ کال کې، د ګودفرید بولیون له خوا مشری شوي صلیبیانو یروشلم ته ورسېدل. ښار ښه پیاوړی او محفوظ و، مګر د هغه سرښوونکو، چې عمدتاً مسلمانان وو، د داخلي شخړو او د سرچینو د کمښت له امله کمزوري شوي وو.
د یروشلم محاصره په ۱۰۹۹ کال د جون په میاشت کې پیل شوه او د پنجو اونیو لپاره وغځېده. صلیبیانو ښار ته احاطه وکړه او د هغه محاصره پیل کړه، په داسې حال کې چې د دفاعي دیوالونو د خرابولو هڅه یې کوله. د صلیبي جګړو ګډونوالو د خوراکي توکو کمښت احساس کړ، چې په کمپ کې یې فشارزیات کړی. مګر هغوی عزم او زغم وښود.
د ۱۰۹۹ کال د جولای په ۱۵ مه، صلیبیانو یو قاطع برید ترسره کړ. د محاصرې ماشینونو او بریدګرو وسایلو سره، هغوی وکولای شول چې د دفاعي دیوالونه وموچ کړي او ښار ته ننباسې. جګړه وینه تویونې وه، او د یروشلم ډېری مدافعین ووژل شول. دا پېښه د مسیحیانو پر مسلمانانو د بریالیتوب نښه شوه او صلیبیانو ته یې اوږد انتظار شوی بریا ورکړه.
د یروشلم د نیولو وروسته، صلیبیانو د یروشلم سلطنت تأسیس کړه، چې د مقدس ځمکې په ډیرو مسیحی حکومتونو کې یوه برخه شوه. سلطنت نږدې دوو پیړیو پورې ژوندی و او په سیمه کې د مسیحی ځواک مرکز شو. مګر د یروشلم نیول د محلي اوسیدونکو لپاره هم فاجعه ایزې پایلې درلودې.
د محاصرې په وخت کې او وروسته تر هغې، ډیری مسلمانان او یهودیان وژل شوي، او پاتې شویو د سختو تعقیبونو قرباني شول. مسیحیان په ښار کې د کډو کولو پراخې هڅې وکړې، چې د یروشلم د نفوسې جوړښت بدل کړ. برسیره پر دې، دا د مسیحیانو او مسلمانانو ترمنځ اړیکو خرابیدو ته هم ورسید، چې د دواړو مذهبي ټولنو ترمنځ خنډونه زیات کړل.
د ۱۰۹۹ کال د یروشلم نښانې د سیمې په اوږدو کې نوې شخړې رامنځته کړې. مسلمانان، چې د صلاح الدین په څېر شخصیتونو لخوا رهبري کیدل، د صلیبیانو خلاف مقاومت پیل کړ. په ۱۱۸۷ کال کې، صلاح الدین د حطین په جګړه کې قاطع بریا ترلاسه کړه، چې د مسلمانانو لخوا د یروشلم بیا نیولو لامل شوه.
سره له دې چې زیانونه وه، یروشلم د مسیحیانو لپاره د روحاني ژوند مرکز پاتې شو، او راتلونکي صلیبي جګړې د ښار کنترول بیرته ترلاسه کولو هڅه وکړه. مګر هیچا ونه توانېد چې د یروشلم په سر دوامداره کنترول ولري. د دې له امله، ښار د مسیحیت او اسلام ترمنځ د شخړو نښه شوه، چې تر اوسه پورې پاتې ده.
د یروشلم نښانه او د دې پایلې د پام وړ کلتوري میراث پریښود. ښار هغه ځای و چې د مسیحی، مسلمان او یهودي دودونو ګډول رامنځته شول. د دې کلتورونو د تلاقي له امله را منځته شوې معمارۍ، هنرونه او ادبیات د نړۍ تاریخ غزوي.
د سیمه ییزې شخړې په اړه د اوسني بحثونو په ترڅ کې، د یروشلم نښانې تاریخي اهمیت لا هم د دلچسپۍ اړخ دی. ګڼ شمیر محققین هڅه کوي چې پوه شي د یازده پیړي پېښې څنګه د اوسنۍ دیني او کلتوري اړیکو باندې اغیزه کوي.
د یروشلم نښانه په ۱۰۹۹ کال کې د تاریخ یو له تر ټولو مهمو پېښو څخه وه، چې د نړیوال تاریخ په بهیر او د مختلفو دینونو ترمنځ په اړیکو باندې اغیزه وکړه. دا عمل نه یوازې د دې سیمې سیاسي نقشه بدله کړه، بلکې د خلکو په یادونو کې یې ژور اثر پریښود. دا مهمه ده چې پوه شو چې دا پېښه نه یوازې د واک د شخړو په اړه وه، بلکې نوې کلتوري اړیکې هم رامنځته کړې، چې د معاصر نړۍ جوړښت کوي. د دې پېښو مطالعه کول د تاریخي شخړو دینامیک پوهیدو او د هغوی لپاره د احتمالي درسونو زده کړه اسانوي.