تاریخی انcyclopedia
د سوڈان اقتصاد په پخوانیو څو لسیزو کې لوی بدلونه لیدلي، چې د سياسي بې ثباتۍ، داخلي شخړو او په 2011 کال کې د هېواد د دوو برخو کېدو سره تړاو لري. سوڈان د افریقا یو له تر ټولو لویو نفتو تولیدونکو هیوادونو څخه و، تر څو چې د جنوبي سوڈان د خپلواکې اعلان وروسته د جنوبي نفتو زیرمې له لاسه ورکړلې. له دې وروسته د هیواد اقتصاد له ډېرو چیلنجونو سره مخامخ شوی، چې پکې инфلاسیون، تولید کمښت او سخت اقتصادي بندیزونه شامل دي. مګر سره له دې ټولې ستونزو، سوڈان لاهم د سیمې په اقتصاد کې مهم اهمیت لري، چې د زراعت سکتور، طبیعي سرچینو او د افریقا او منځني ختیځ د سوداګرۍ لارې د تیریدو ستراتیژیک موقعیت پراساس دی.
سوڈان یو پرمختللی اقتصاد دی چې په کې زراعت غالب دی، چې د ناخالص داخلي تولید (GDP) یوه مهمه برخه جوړوي. په وروستیو کلونو کې د سوڈان اقتصاد د اقتصادي ستونزو لړۍ سره مخ شوی، چې پکې د инфلاسیون لوړه کچه، د اسعارو ذخیره کموالی او د حکومتي بجټ کموالی شامل دي. مګر په هېواد کې د ځمکې، هیدرو کاربونونو او طبیعي معدنیاتو په څیر د پام وړ منابع هم موجودې دي، چې د اقتصاد د بیا ژوندي کیدو او ودې لپاره امکانات برابروي.
په 2023 کې د سوڈان GDP شاوخوا 40 میلیارده امریکایي ډالر دی، چې د افریقا د حیثیت له مخې کم دی، مګر د سختو اقتصادي شرایطو په پام کې نیولو سره، هېواد د سیمې په اقتصاد کې مهم ځای لري. اقتصاد لاهم د بهرني پور لوړ کچې او د بجټ کموالي سره ستونزو سره مخ دی، مګر اصلاحات او د نړیوالو مالي مؤسسو مرسته امید ورکوي چې تدریجي پرمختګ به وشي.
زراعت دودیزه د سوڈان د اقتصاد بنسټ دی. د هیواد د GDP څخه 30% زیات زراعت ته ورځي، او شاوخوا 80% نفوس د دې سکتور څخه د خپل رفاه لپاره پورې اړه لري. د زراعت مهم محصولات د غلو، لکه سورګم او مانو، او همدارنګه کپاس، متمر، د شوګر کین او کافي شامل دي. سوڈان همداراز د خپل مویشترو په اړه مشهور دی، چې د غوښې او شیدو تولید هم د هیواد په اقتصاد کې مهم رول لري.
په آبی زراعت کې ځانګړی توجه ورکول کیږي، ځکه چې سوڈان د نیل دریاب د اوبو سرچینې د زراعت لپاره کاروي. مګر د زیربنایی کمبود او د اقلیم بدلونونه د زراعت تولید ثبات باندې اغیزه کوي، چې هیواد د طبیعي ناورینونو، لکه وچکالیو او سیلابونو، لپاره زیانمنونکی کوي.
د زراعت مهمې سیمې د نیل د سیند په غورځنګونو او د ابی کښت په سیمو کې متموقع دي. سوڈان د زراعت تولید زیاتولو لپاره considerable امکانات لري، په ځانګړې توګه د پایدار زراعت میتودونو او د آبی زراعت د زیربنا د ښه کولو په تړاو.
د 2011 کال د هېواد د تقسیم نه مخکې، سوڈان د افریقا یو له تر ټولو لویو نفتو تولیدونکو څخه و. مګر د جنوبي سوڈان د خپلواکې وروسته، چې شاوخوا 75% د نفتو زیرمې کنټرولوي، سوڈان د خپلو نفتو تولید کې خورا زیاته برخه له لاسه ورکړه. سره له دې، د نفتو صنعت لاهم د هیواد په اقتصاد کې مهم رول لري. سوڈان په کوچني پیمانه نفت پیدا کوي او د جنوبي سوڈان د نفتو د صادراتو لپاره د تیریدو هیواد رول ساتي، چې دا هم د اقتصاد اغیزه کوي.
سوڈان مجبور دی چې نوې د عاید سرچینې ومومي، چې دا نورو اقتصادي سکتورونو ته پانګې اچونې د لامل ګرځي، لکه معدنونه او زراعت. د نفتو صنعت بیا رغونه او د نړیوالو پانګوونې جلبول د سوڈان حکومت لپاره مهمې ګرځي.
سوڈان د معدنیاتو، لکه طلا، نفت، د اوسپنې اور، مسو او نورو قیمتي معادنو په شمول، د پام وړ زیرمې لري. په وروستیو کلونو کې طلا کا استخراج د هیواد لپاره د عاید مهمه سرچینه شوې ده، ځکه چې د طلا بیې په نړیوال مارکېټ کې لوړې پاتې کیږي. سوڈان په فعال ډول د کان کیندنې صنعت ته وده ورکوي، د نړیوالو پانګې اچونکو جلبولو او د معدنیاتو د استخراج او پروسس لپاره زیربنا ښه کولو سره.
بله، هیواد د نورو معدنی منابعو لکه کلسیم او فاسفیتونو پراختیا ته دوام ورکوي، چې د عاید زیاتولو او د اقتصاد تنوع لپاره امکانات لري. سره له دې، په دې برخه کې هم یو شمېر ستونزې شتون لري، چې په کې د استخراج ټیکنالوژیو ښه کولو او د طبیعي منابعو پایدار استعمال تضمین کولو اړتیا شاملې دي.
د سوڈان اقتصاد د بهرني سوداګرۍ څخه په کلکه اغیزمن دی. د هیواد مهم صادراتي توکي نفت، طلا، زراعاتي تولید او نساجي دي. سوڈان هم د سیمې په زراعت خوراکي سکتور کې مهم لوبغاړی دی، چې غله، کپاس او بوره برابروي. د سوداګرۍ مهم شریکان چین، سعودي عربستان، مصر او د افریقا او منځني ختیځ نور هیوادونه دي.
مګر، د اقتصادي بندیزونه، چې د دارفور په سیمو کې د نظامي عملیاتو وروسته او د سياسي بې ثباتۍ له امله پر هیواد لګول شوي، د سوڈان بهرني سوداګرۍ لپاره فرصتونه محدود کړي. وروسته له دې چې سوڈان په 2020 کال کې د تروریسم د ملاتړ کوونکو هیوادونو له لیست څخه ایستل شو، هیواد د نړیوالې ټولنې سره د اقتصادي اړیکو د ښه کولو لپاره کار پیل کړی. سوڈان هم د لویدیځ سره د اړیکو ښه کولو هڅه کوي، چې دا باید د بندیزونو د رفع کولو او نوې اقتصادي فرصتونو پرانیستلو کې مرسته وکړي.
د سوڈان په 1989 کې د حکومتي ځواکونو د واک ته رسیدو او د وروسته شخړو، چې داخلي جنګونه او د دارفور پیښې شاملې دي، دې هیواد نړیوال بندیزونه سره مخ شوی، چې د هغې اقتصادي پرمختګ محدود کړی. دا بندیزونه د ځانګړو توکو د صادراتو بندیز، د شتمنیو سموالی او د نړیوالو مالي عملیاتو محدودیتونه شاملوونکي دي.
له 2020 کال راهیسې، کله چې سوڈان د تروریسم د ملاتړ کوونکو هیوادونو له لیست څخه ایستل شو، د هیواد حکومت بندیزونو د لیرې کولو او د اقتصادي ثبات بیا تامین ته هیله لري. دا ګام د نړیوالو پانګوونې جلبولو او د نړۍ له هېوادونو سره د سوداګریزو اړیکو پیاوړتیا نوې ممکنې لارې پرانیزي.
د سوڈان اقتصاد له څو جدي چیلنجونو سره مخ دی، چې د دې په منځ کې تر ټولو مهمې یې عبارت دي له:
سره له دې چیلنجونو، سوڈان لاهم اقتصادي اصلاحات رامنځته کوي، هدف یې د بیا رغونې او ودې لپاره دی. په وروستیو کلونو کې هیواد د کاروبار د شرایطو ښه کولو، د نړیوالو پانګې اچونې جلبولو او د زراعت او نفتو صنعت په بیارغونه کې په فعاله توګه کار ترسره کوي. اقتصادي اصلاحات او د نړیوالو مالي مؤسسو مرسته، سوڈان سره مرسته کولی شي چې د بحران څخه وتلو او راتلونکي کې اقتصادي ثبات ترلاسه کولو کې مرسته وکړي.
د سوڈان اقتصاد، سره له دې چې د نفتو او زراعت په اړه منل شوی دی، د ودې او بیا رغونې لپاره لوی امکانات لري. هیواد له جدي چیلنجونو سره مخ دی، لکه د инфлаسیون لوړې کچې، د بجټ کموالی او د سیاسي بې ثباتۍ، مګر وروستي اصلاحات او د بهرنیو اړیکو ښه کول د اقتصاد د بیا رغونې لپاره نوې احتمالات پرانیزي. سوڈان د خپل اقتصادي ظرفیت د تنوع او مختلفو سکتورونو د پراختیا په هڅه کې دی، چې دا به د هغه د بهرنیو اقتصادي او سياسي بحرانونو په وړاندې لا ډیر پایداره کړي.