تاریخی انcyclopedia
سوډان چې یوه بډایه تاریخ او کلتور لري، نړۍ ته ډیری مخکښ تاریخي شخصيتونه وړاندې کړي دي، چې د هیواد او د ټولې سیمې په سیاست، کلتور او ټولنیز جوړښت کې یې مهمه پرېکړه کړې ده. دغه شخصيتونو په بیلابیلو برخو کې لکه سیاست، پوځي چارو، کلتور او هنر کې د پام وړ وراثت پریښی دی. راځئ چې د سوډان ځینې مشهور تاریخي شخصيتونه وګورو.
محمد احمد چې د مهدی په نامه مشهور دی، د سوډان په تاریخ کې له خورا مشهورو مشرانو څخه و. په ۱۸۸۱ کال کې هغه ځان مهدی (نجات ورکوونکی) اعلان کړ او د مصر د ظلم او د برتانوي استعماري نفوذ پر وړاندې د یوه بغاوت مشری یې وکړه. د هغه حرکت د سوډان مهدوي دولت رامنځته کولو ته لار هواره کړه چې له ۱۸۸۵ څخه تر ۱۸۹۸ پورې موجود وو. مهدی نه یوازې چې د یوه بریالي بغاوت مشری وکړه، بلکې د خارجي مداخلت او کلتوري نفوذ پر وړاندې د مقاومت سمبول هم شو. د هغه د مرګ په ۱۸۸۵ کال کې، د هغه پیروان د انګلستان او مصر پر وړاندې مبارزه جاري وساته، خو په ۱۸۹۸ کې مهدیان شکست وخوړ، او سوډان د انګلو-مصر اداري تر کنټرول لاندې راغی.
ګاریت مهدی، چې د محمد احمد زوی دی، د مهدوي حرکت کې یوه مهمه شخصيت وه. د هغې رول د وخت اسلامي ټولنې کې ځانګړی و، ځکه هغه د انګلستان او مصر پر وړاندې د مقاومت سره تړاو درلود. ګاریت د قوت او عزم سمبول شوه، سره له دې چې د ښځو دودیز رولونه په ټولنه کې خوندي وو. هغې په ټولنیز ژوند کې فعال رول درلود او د مهدوي پوځ د ملاتړ او تنظیم کې کلیدي ونډه درلوده.
عبد الرحمن ال مهدی د مهدوي حرکت یوه له مهمو وراثت ساتونکو او د سوډان مشر و، په ځانګړې توګه د مهدوي دولت د غورځیدو وروسته. د هغه فعالیت د محمد احمد وراثت ساتلو او پرمختګ سره تړاو لري په سیاسي او ټولنیز کچه په شلو پیړۍ کې. وروسته هغه د سوډان یوه لویه مذهبي او سیاسي شخصیت شوه، چې د مهدويت نظریات د نوي دور په وخت کې څرګند کړل.
صالحه صلاح الدین یوه د سوډان سترو ښځو څخه وه، چې د ښځو د حقونو په حرکت کې یې مهم رول لوبولی دی. هغې د سوډان په دودیز پړو ټولنه کې د ښځو د زده کړې او ټولنیز برابري لپاره خپلې مبارزې له امله شهرت ترلاسه کړې. صالحه د ټولنیزو او کلتوري بدلونونو په چلولو کې فعاله وه او د زده کړې او مدافع حقوقو په سازمانونو کې مهمې لارې ونډه درلوده. د هغې فعالیت د هغو ښځو په نسل باندې اغیزه وکړه چې د برابري او حقونو لپاره وړاندیز کوي په سوډان او د هغې په سرحدونو کې.
احمد ابن صالح د ۱۸مې پیړۍ په سوډان کې یوه مهمه مذهبي شخصیت و. هغه د هغو مشهورو علماؤ او متفکرانو څخه و چې د اسلام د خپرولو او په سوډان کې د مذهبي دودونو پیاوړي کولو کې مهمه ونډه لري. احمد ابن صالح د زده کړې له پلوه هم مشهور و، او ښوونځیو او مذهبي مرکزونو جوړول کې یې هڅه کړې، چې د اسلامي علم د ځایي خلکو ترمنځ خپرولو کې مرسته وکړه.
طاهر الحسین یوه مشهوره سوډاني لیکوال او مفکر دی، چې د ۲۰مې پیړۍ په موده کې د سوډاني ادبیاتو او فرهنګ په پرمختګ کې مهم اغیزه کړې ده. د هغه آثار د ملي هویت، وروسته استعماري مسایلو او ټولنیز عدالت په اړه دی. په خپل کار کې طاهر الحسین د سوډان دودونو او نوښت سره د اړیکو څیړنه کړې، او د بشر حقونو، دیموکراسي او کلتوري ارزښتونو په اړه مهمې پوښتنې مطرح کړي. هغه همدارنګه د هیواد په سیاسي ژوند کې فعاله ونډه درلوده او د دیموکراتیکو اصلاحاتو او په سوډان کې د زده کړې پرمختګ لپاره غوښتنه وکړه.
ابراهیم عبدالله البشیر د سوډان له خورا مشهور او متناقض سیاسي مشرانو څخه دی. هغه په ۱۹۸۹ کال کې د نظامي کودتا په ترڅ کې د سوډان ولسمشر شو، چې پخوانی حکومت یې نسکور کړ. د هغه حکومت د ۲۰۱۹ کال پورې دوام وکړ، او لاندې جګړې ته د ښکیلتيا ځینې مهمې پیښې شاملې شوې، لکه د دارفور شخړه او په ۲۰۱۱ کال کې د سوډان وېش. البشیر د هیواد په دننه کې د نښتو او نړیوالو بندیزونو پر وخت ټاکنې او، او د هغه سیاست د اقتصادي ودې او بې شمیره شخړو لامل شو. په ۲۰۱۹ کال کې د عامو احتجاجونو په نتیجه کې هغه لیرې شو، او هیواد یوې نوې سیاسي دورې ته لاړ.
محمد عمر البشیر، چې هم دې ته عمر البشیر هم ویل کیږي، د سوډان ولسمشر و له ۱۹۸۹ څخه تر ۲۰۱۹ کاله پورې. هغه په نظامي کودتا کې د واک اخیستلو په ترڅ کې ځواک ته ورسید، او د ۳۰ کلونو نېږدې په واک کې پاتې شو، چې دا هغه د سوډان په تاریخ کې یوه له تر ټولو اوږد مهاله مشرانو څخه جوړوي. د هغه حکمراني له ډېرو متناقضو حالاتو سره سم ښودل شوې، پشمول د دارفور په شخړه کې د انسانیت ضد جنایتونو په تورونو سره، چې د زرو زرو خلکو مرګ سبب شو او ملیونونه کډوال و. په ۲۰۱۹ کال کې عامه احتجاجونه هغه لیرې کړل، او په سوډان کې یوه نوې سیاسي دوره پیل شوه. په ۲۰۲۰ کال کې هغه نیول شو او د جنایاتو لپاره د نړیوال عدالت سره محاکمې ته واستول شو.
د سوډان تاریخي شخصيتونه د هیواد او ټولې سیمې تاریخ کې مهم آثار پریښي دي. مشران، لکه مهدی او البشیر، د سوډان په سیاسي او ټولنیز نقشې کې د بدلون رامینځته کولو کې مهم رول درلود، او علماؤ او مفکرو، لکه احمد ابن صالح او طاهر الحسین، د سوډاني کلتور او زده کړې په پرمختګ کې خپله ونډه درلوده. دغه شخصيتونه، سره له دې چې بیلابیلې لاري او نظریې لري، د راتلونکو نسلونو لپاره مهم سمبولونه پاتې شول او د سوډان ملي هویت جوړیدو باندې یې اغیزه کړې ده.