تاریخی انcyclopedia
د سودان استقلال په ۱۹۵۶ کال کې د استعماري واکمنۍ پای ته رسول، مګر د قومی، مذهبي او سیاسي شخړو سره نوي چلینجونه هم رامینځته کړل. مدني جګړه، چې په ۱۹۵۵ کال کې پیل شوه، د اوږدې مودې ناخوالو او د هیواد شمال او جنوب ترمنځ د تنشونو پایله وه. په دې مقاله کې به موږ د سودان د استقلال لپاره د مبارزې مهم پړاوونه، د مدني جګړې لاسته راوړنې او پایلې په اړه بحث وکړو.
سودان د بریتانوي - مصري استعماري واکمنۍ څخه د ۱۹۵۶ کال د جنورۍ په ۱ نېټه استقلال ترلاسه کړ. مګر د استقلال لاره د ستونزو ډکه وه. د استعماري واکمنۍ په کلونو کې د سودان په حکومت کې یو غیر متناسب ځواک جوړښت رامینځته شو چې د شمالي عربانو ګټې په ګوته کړې، پداسې حال کې چې جنوبي سیمې د سیاسي او اقتصادي ژوند له پلوه په حاشیته پاتې پاتې شوې.
د استقلال په درشل کې مختلفې سیاسي ګوندونه او غورځنګونه رامینځته شول چې د جنوبي سودانیانو لپاره د نمایندګۍ او ځان حکومت غوښتنه کوله. مګر په اکثرو مواردو کې، دغه غوښتنې اوریدل شوې نه وې. د دې پایله دا شوه چې جنوبيان د حاشیوي احساس سره مخ شول، چې د مرکزي واک په وړاندې د خفګان او کرکې د زیاتېدو لامل شو.
د سودان مدني جګړه په ۱۹۵۵ کال کې پیل شوه، څخه دمخه چې استقلال اعلان شوی و. لومړي ټکرونه د حکومت ځواکونو او جنوبي پاڅون کوونکو ترمنځ وشول چې د خپل حقوقو د خوندیتوب او خودمختارۍ غوښتنه یې کوله. دغه شخړې په پراخو نظامي عملیاتو بدل شوې چې څو لسیزې یې دوام وکړ.
د مرکزي حکومت پر وړاندې د مبارزې لپاره اصلي وسله وال غورځنګ د سودان د خلکو پوځ (SPA) و، چې د جوسیف لاجي په مشری کې و. دا غورځنګ نه یوازې د جنوبي اوسیدونکو ملاتړ ترلاسه کړ، بلکې له ګاونډیو هیوادونو لکه ایتوپیا او اوګاندا څخه هم ملاتړ ترلاسه کړ. جګړه ژر تر ژره د ډېرو اړخونو او ډلو په ګډون سره توده شوه.
د مدني جګړې د عمده علتونو په کې شامل دي:
مدني جګړه د میلیونونه خلکو لپاره د درد، مرګ او بیځایه کیدو لامل شو. د جګړې په کلونو کې، په سلګونه زره سودانیان ووژل شول، او میلیونونه خلک له خپلو کورونو څخه د خوندیتوب په لټه کې بې ځایه شول.
شخړه د زیربناوو او اقتصادي سیستمونو په تخریب کې هم مرسته وکړه، چې د جګړې له پای ته رسیدو وروسته د بیا تګ لاره یې اوږده کړه. د ښوونځیو، روغتونونو او نورو مهمو ادارو ګڼ شمیر وران شول، او په بیا رغونه کې د پام وړ هڅې او سرچینې ته اړتیا وه.
د ۲۰۰۰ لسیزې په پیل کې، نړیواله ټولنه، چې په کې د ملګروملتونو سازمان او د افریقایي اتحادیې پشمول، په فعاله توګه په وضعیت کې مداخله وکړه، ترڅو د شخړې د سولې حل لارې ومومي. په ۲۰۰۵ کال کې د "کامل سولې توافق" (CPA) لاسلیک شو، چې د مدني جګړې پای ته ورسید او د جنوبی سودان لپاره د استقلال د ریفرنډم پر لور لاره هواره کړه.
د ۲۰۱۱ کال د جنورۍ تر میاشتې وروسته د ترسره شوي ریفرنډم له مخې، د جنوبی سودان ۹۸.۸۳٪ وګړو د استقلال په حق کې رایه ورکړه، چې د ۲۰۱۱ کال په ۹ جولای کې د نوي دولت جوړیدو لامل شو. مګر د مدني جګړې رسمي پای ته رسیدو سره سره، نوي شخړې او سیاسي بحرانونه د جنوبی او شمالی سودان په دواړو کې پیښیدل.
د سودان استقلال او وروسته مدني جګړه د هیواد په تاریخ کې کلیدي پیښې شوې؛ چې د دې د معاصر شکل جوړښت یې وکړ. سره له دې چې استقلال ترلاسه شو، سودان اوس هم د شخړې پایلې، د قومي تنشاتو او اقتصادي ستونزو سره مخ دی. د دې تاریخي سیاق پوهیدل د سودان په روان وضعیت تحلیل او د اوږدمهاله سولې او ثبات په لټه کې مهم دي.