دانشنامه تاریخی
اردن، که در تقاطع مهم‌ترین مسیرهای بازرگانی واقع شده است، تاریخ غنی و چندلایه‌ای دارد که به هزاران سال قبل برمی‌گردد. در این سرزمین تمدن‌های باستانی مختلفی وجود داشته است که هرکدام اثری از خود در فرهنگ و باستان‌شناسی منطقه به جا گذاشته‌اند. اقوام باستانی مانند عَمّونی‌ها، مُوابی‌ها و اَدومی‌ها در شکل‌گیری میراث این کشور نقش چشمگیری ایفا کردند.
یکی از نخستین تمدن‌های شناخته‌شده‌ای که در سرزمین اردن امروزی استقرار یافتند، عَمّونی‌ها بودند که در سده نهم پیش از میلاد پادشاهی خود را بنیان نهادند. پایتخت آن‌ها، رَبَط عَمّون (امروزه امان)، به مرکز بازرگانی و سیاسی مهمی تبدیل شد. عَمّونی‌ها با مناطق همسایه تجارت فعال داشتند و به خاطر صنایع دستی خود، به‌ویژه در زمینه فلز و سفال، معروف بودند.
جامعه عَمّونی به شدت سلسله‌مراتبی بود و پادشاه در رأس آن قرار داشت. آن‌ها دین خاص خود را داشتند که بر پایه پرستش تعدادی از خدایان، از جمله مولوک، بنیان‌گذاری شده بود. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که عَمّونی‌ها معابد و دژی‌های باشکوهی ساختند که برخی از آن‌ها تاکنون حفظ شده است.
در جنوب عَمّونی‌ها، پادشاهی مُوابی‌ها قرار داشت که در حدود سده هشتم پیش از میلاد به وجود آمد. شهر اصلی این قوم، کیر مشور بود. مُوابی‌ها همچنین به‌طور فعال در کشاورزی، دامداری و بازرگانی مشغول بودند. آن‌ها به خاطر باغ‌های انگور و زیتون خود معروف بودند.
مُوابی‌ها زندگی فرهنگی غنی‌ای داشتند و هنر آن‌ها شامل معماری و سفال‌گری بود. در سده ششم پیش از میلاد، مُوابی‌ها با تهدیدی از جانب همسایگان قوی‌تر روبرو شدند که در نهایت به افول آن‌ها انجامید.
در جنوب اردن، تمدن اَدومی‌ها وجود داشت که به خاطر ثروت خود که بر پایه منابع معدنی مانند مس و آهن بنا شده بود، شناخته می‌شد. اَدومی‌ها مسیرهای بازرگانی استراتژیکی را که شبه جزیره عربستان و دریای مدیترانه را به هم متصل می‌کردند، در اختیار داشتند. پایتخت آن‌ها، اَدُم، در منطقه‌ای قرار داشت که امروزه پترا نامیده می‌شود.
اَدومی‌ها شبکه‌ای پیچیده از قلعه‌ها و پست‌های تجاری ایجاد کردند که به رونق جامعه آن‌ها کمک می‌کرد. آن‌ها تعداد بسیاری از بناها را باقی گذاشتند که شامل کتیبه‌های سنگی و معابد است که مؤید فرهنگ غنی و دین پیچیده آن‌ها می‌باشد.
همه سه تمدن باستانی اردن دارای سنت‌های فرهنگی و مذهبی مشابهی بودند، که این امر ناشی از موقعیت جغرافیایی آن‌ها و ارتباط‌های دائمی میان آن‌ها بود. ادیان محلی اغلب شامل پرستش تعداد زیادی از خدایان و الهه‌ها و همچنین پرستش نیاکان بود. برخی قوم‌ها مانند اَدومی‌ها به خاطر آیین‌های مراسم باروری و طبیعت خود معروف بودند.
یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که همه سه تمدن از سبک‌های هنری مشابهی در اشیاء مذهبی و معماری خود استفاده می‌کردند. برای مثال، حکاکی بر سنگ و سفال‌گری که در سرزمین آن‌ها یافت شده است، مهارت بالا و نمادهای پیچیده‌ای را به نمایش می‌گذارد.
با ورود اسکندر مقدونی در سده چهارم پیش از میلاد، منطقه اردن تحت تأثیر فرهنگ یونانی قرار گرفت. این تأثیر در دوره رومی نیز ادامه یافت، هنگامی که اردن بخشی از امپراتوری روم شد. شهرهای یونانی-رومی مانند جرش، پترا و اُمّ الرَسَس به مراکز فرهنگ، علم و بازرگانی تبدیل شدند.
پترا، واقع در کوه‌ها، نمونه‌ای شگفت‌انگیز از معماری و هنر بود که عناصر فرهنگ شرقی و یونانی را ترکیب می‌کرد. این شهر به خاطر نماهای خیره‌کننده‌ای که در صخره‌ها کنده‌کاری شده و سیستم پیچیده آب‌رسانی که منابع لازم را برای ساکنانش فراهم می‌کرد، مشهور شد.
تمدن‌های باستانی اردن تأثیر قابل توجهی بر توسعه منطقه گذاشتند. میراث فرهنگی آن‌ها در زبان، معماری، هنر و دین تجلی می‌یابد و همچنان بخش مهمی از هویت اردنی محسوب می‌شود. کاوش‌های باستان‌شناسی در سرزمین کشور همچنان به کشف حقایق و جزئیات جدید ادامه می‌دهد، که به درک عمیق‌تری از زندگی و آداب و رسوم اقوام باستانی کمک می‌کند.
امروزه اردن به میراث تاریخی خود افتخار می‌کند و به‌طور فعال زیرساخت‌های گردشگری را توسعه می‌دهد تا گردشگران را جذب کند که تمایل دارند آثار باستانی را ببینند و بیشتر درباره تاریخ غنی این کشور بیاموزند. تمدن‌های باستانی اردن نه تنها موضوع علاقه‌مندی برای دانشمندان هستند، بلکه بخش مهمی از زندگی فرهنگی کشور نیز به شمار می‌روند.
تمدن‌های باستانی اردن نقش کلیدی در تاریخ خاورمیانه ایفا کرده‌اند. دستاوردهای آن‌ها در زمینه هنر، معماری و سازمان‌دهی اجتماعی اثرات ماندگاری بر تاریخ منطقه داشته است. مطالعه این تمدن‌ها به درک چگونگی شکل‌گیری اردن معاصر و چگونگی تأثیرگذاری سنت‌های فرهنگی آن بر جامعه امروز کمک می‌کند.