دانشنامه تاریخی
اردن کشوری است که در تلاقی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها واقع شده است، جایی که زبان عربی نقش بسیار مهمی در زندگی روزمره و سیاست دولتی ایفا می‌کند. با این حال، علاوه بر زبان عربی، در اردن زبان‌ها و گویش‌های دیگر زیادی وجود دارد که در حوزه‌های مختلف زندگی به طور فعال استفاده می‌شوند. در این مقاله به ویژگی‌های زبانی اردن، تأثیر زبان عربی بر فرهنگ و جامعه و همچنین تأثیر دیگر زبان‌ها و گویش‌ها خواهیم پرداخت.
زبان عربی، زبان رسمی اردن است و استفاده از آن در همه جا رایج است: از مؤسسات آموزشی و نهادهای دولتی گرفته تا رسانه‌های جمعی و مکالمات روزمره. اردنی‌ها به میراث عربی خود افتخار می‌کنند و زبان عربی جزئی مهم از هویت ملی آن‌هاست. در اردن از زبان عربی استاندارد استفاده می‌شود که در قالب نوشتاری و اسناد رسمی به کار می‌رود و همچنین گویش‌های مختلفی از زبان عربی وجود دارد که بسته به منطقه متفاوت است.
علاوه بر این، زبان عربی در اردن به شدت با دین مرتبط است، زیرا اسلام که دین اصلی این کشور است، از زبان عربی برای متون مقدس مانند قرآن استفاده می‌کند. این موضوع زبان عربی را نه تنها به زبانی برای ارتباط تبدیل می‌کند، بلکه به عنوان پایه‌ای روحانی برای میلیون‌ها اردنی نیز عمل می‌کند.
با اینکه زبان عربی استاندارد در حوزه رسمی استفاده می‌شود، اردنی‌ها به زبان‌های مختلفی از گویش زبان عربی صحبت می‌کنند که بسته به موقعیت جغرافیایی و گروه اجتماعی متفاوت است. گویش‌های اصلی که در اردن رواج دارند شامل گویش‌های شمالی، مرکزی و جنوبی عربی هستند. این گویش‌ها در تلفظ، واژگان و گرامر متفاوت هستند، اما عناصر مشترکی را حفظ می‌کنند که به اردنی‌ها از مناطق مختلف اجازه می‌دهد بدون مشکلات خاصی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
گویش مرکزی که در پایتخت، امان و دیگر شهرهای بزرگ مانند رود اردن صحبت می‌شود، رایج‌ترین گویش است. این گویش به عنوان وسیله اصلی ارتباط در شهرها عمل می‌کند و نوعی استاندارد برای همه اردنی‌ها به شمار می‌رود، با وجود وجود تفاوت‌های منطقه‌ای.
گویش شمالی، که مختص مناطق شمالی اردن است، با تلفظ نرم‌تر برخی از حروف بی‌صدا و اضافه کردن واژگان خاص متمایز می‌شود که آن را خاص این منطقه می‌سازد. گویش جنوبی، که در مناطق جنوبی کشور رواج دارد، معمولاً شامل صداهای تندتر و خشن‌تر است و از دیگر گویش‌ها در سرعت گفتار خود متمایز است.
زبان عربی اردنی یک واریانت خاص از گویش زبان عربی است که چندین ویژگی متمایز نسبت به دیگر گویش‌های عربی دارد. یکی از بارزترین ویژگی‌های عربی اردنی استفاده از تعداد زیادی کلمات وام‌گرفته‌شده از زبان‌های دیگر است. این موضوع منعکس‌کننده تأثیر تاریخی تمدن‌های مختلفی همچون عثمانی، بریتانیایی و حتی فرانسوی است که آثار خود را بر زبان باقی گذاشته‌اند.
یکی دیگر از ویژگی‌های عربی اردنی، استفاده فعال از اشکال کوچک و پسوندهای کوچک است که گفتار روزمره اردنی‌ها را دوستانه و غیررسمی می‌کند. در زندگی روزمره، مردم اغلب اشکال کوچک را برای اشاره به افراد یا اشیای نزدیک استفاده می‌کنند که این ویژگی خاصی از فرهنگ اردنی است.
همچنین باید توجه داشت که در زبان عربی اردنی مجموعه‌ای غنی از عبارات وجود دارد که معنای خاص محلی دارند. این عبارات معمولاً در ارتباطات غیررسمی مورد استفاده قرار می‌گیرند و ممکن است برای گویشوران دیگر گویش‌های عربی قابل درک نباشند.
زبان انگلیسی در اردن، به ویژه در حوزه آموزش، کسب و کار و دیپلماسی، جایگاه مهمی را اشغال کرده است. این زبان از کلاس‌های ابتدایی در مدارس آموزش داده می‌شود و بسیاری از اردنی‌ها به زبان انگلیسی به سطح خوبی مسلط هستند. این موضوع بخصوص برای جوانان اهمیت دارد، زیرا تسلط به زبان انگلیسی فرصت‌های شغلی جدیدی را هم در اردن و هم در خارج از کشور فراهم می‌کند.
در شهرهای بزرگ مانند امان، زبان انگلیسی به طور فعال در تجارت، خدمات و شرکت‌های بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اکثر مؤسسات آموزشی، به‌ویژه دانشگاه‌ها، دوره‌هایی به زبان انگلیسی ارائه می‌دهند که این موضوع استانداردی برای مشاغل با کیفیت بالا به شمار می‌رود. بنابراین، زبان انگلیسی در اردن نقش زبانی دوم را ایفا کرده و به طور گسترده‌ای برای ارتباط با خارجی‌ها، در اسناد رسمی و در زمینه‌های بین‌المللی مختلف استفاده می‌شود.
اما با وجود شیوع زبان انگلیسی، این زبان جایگزین عربی در زندگی روزمره نمی‌شود. اردنی‌ها همچنان از عربی برای ارتباط در خانواده‌ها، در محل‌های کار و در زمینه فرهنگی استفاده می‌کنند و در همین حال زبان انگلیسی به عنوان ابزاری اضافی برای ارتباطات بین فرهنگی و ادغام در دنیای جهانی شده عمل می‌کند.
علاوه بر زبان عربی و انگلیسی، در اردن چند زبان دیگر وجود دارد که نقش مهمی در زندگی گروه‌های خاص جمعیتی ایفا می‌کنند. یکی از این زبان‌ها زبان ارمنی است که نمایندگان جامعه ارمنی اردن به آن صحبت می‌کنند. ارمنی‌ها در اردن بخشی کوچک اما قابل توجه از جمعیت را تشکیل می‌دهند و زبان آن‌ها در کلیساها، مؤسسات آموزشی و رویدادهای فرهنگی مرتبط با فرهنگ ارمنی استفاده می‌شود.
در اردن همچنین گویشورانی از گویش‌های کردی و فلسطینی و همچنین زبان‌های مرتبط با جوامع سوری و لبنانی که در دوره‌های تاریخی خاص به کشور مهاجرت کرده‌اند، حضور دارند. این گروه‌های زبانی سنت‌های خود را حفظ کرده و زبان خود را در جوامع خود تمرین می‌کنند، هرچند در سطح زندگی ملی این زبان‌ها چندان رایج نیستند.
در چند دهه گذشته در اردن همچنین شاهد افزایش تعداد شهروندان و مهاجران روس زبان هستیم که این موضوع به مهاجرت اقتصادی و روابط بین دولتی مرتبط است. زبان روسی عمدتاً در حوزه‌های خصوصی و فرهنگی و همچنین در مؤسسات آموزشی که دوره‌هایی برای یادگیری این زبان ارائه می‌دهند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سیاست زبانی دولتی اردن به حفظ زبان عربی به عنوان وسیله اصلی ارتباطی و زبان انگلیسی به عنوان یک مکمل مهم در حوزه آموزش و فعالیت‌های حرفه‌ای متمرکز است. برنامه‌های دولتی به طور فعال آموزش زبان عربی را حمایت می‌کنند و همچنین به بهبود کیفیت آموزش زبان انگلیسی پرداخته تا اردنی‌ها را برای مشارکت در اقتصاد جهانی آماده کنند.
علاوه بر این، اردن به طور فعال با سازمان‌های بین‌المللی همکاری می‌کند، برنامه‌هایی برای آموزش زبان‌ها پیشنهاد کرده و با مؤسسات آموزشی خارجی همکاری می‌کند. این امر به تقویت جایگاه زبان انگلیسی در کشور کمک کرده و به بهبود سطح آموزش و ارتباط با جامعه جهانی منجر می‌شود.
ویژگی‌های زبانی اردن انعکاسی از تنوع فرهنگی و اهمیت تاریخی زبان عربی است. با وجود استفاده فعال از زبان انگلیسی در حوزه‌های آموزش و کسب و کار، زبان عربی همچنان پایه‌ای برای زندگی روزمره و هویت ملی اردنی‌ها باقی مانده است. چند زبانی که در اردن پشتیبانی می‌شود، همچنین به تقویت پیوندها با کشورهای همسایه و جامعه جهانی کمک می‌کند و درهای جدیدی برای تبادلات فرهنگی و حرفه‌ای باز می‌کند.