دانشنامه تاریخی
تاریخ تحول نظام سیاسی کامبوج بیش از هزار سال را پوشش می‌دهد و از امپراتوری‌های اولیه تا پادشاهی مشروطهٔ مدرن را دربرمی‌گیرد. تاریخ این کشور مملو از دوره‌های رونق و سقوط است که بر ساختار سیاسی آن تأثیرگذار بوده است. این مقاله به بررسی مراحل اصلی تحول نظام سیاسی کامبوج، از دولت‌های باستانی تا ساختار سیاسی مدرن می‌پردازد.
نظام سیاسی کامبوج از پادشاهی‌های کهن خمر آغاز می‌شود که در اوایل هزارهٔ اول میلادی وجود داشتند. اولین ذکرها از دولت‌مندی به پادشاهی‌های فنوم (قرن‌های اول تا ششم) و چنلا (قرن‌های ششم تا نهم) مربوط می‌شود. فنوم یک مرکز تجاری با نظام مدیریتی پیشرفته مبتنی بر حکمرانی پادشاهان و مراسم مذهبی بود.
چنلا، وارث فنوم، یک دولت فئودالی اولیه بود با قدرت مرکزی بیشتر. ساختار سیاسی مبتنی بر اتحادیه‌ای از چندین امارت بود که به‌وسیلهٔ سران محلی تحت فرمانروایی پادشاه اداره می‌شد. این امر بستر مناسبی را برای تمرکز قدرت بعدی در امپراتوری انگکور فراهم کرد.
دورهٔ امپراتوری انگکور (قرن‌های نهم تا پانزدهم) زمان طلایی نظام سیاسی کامبوج بود. بنیان‌گذار امپراتوری، جاوارمن دوم، خود را چاکراورتی (پادشاه جهانی) اعلام کرد و آئین دیواری را بنا نهاد که به مشروعیت بخشیدن به قدرت او کمک کرد. قدرت مرکزی تقویت شد و قلمرو دولتی به‌طور قابل‌توجهی گسترش یافت.
ساختار اداری انگکور شامل مدیریت متمرکز، سیستم مالیاتی پیشرفته و سازماندهی کارهای عمومی مانند ساخت سیستم‌های آبیاری بود. معابد، مانند انگکور وات و بایون، نه تنها نقش مذهبی بلکه نقش سیاسی را نیز ایفا کردند و قدرت دولت را نمادین کردند.
تا قرن چهاردهم، امپراتوری انگکور به‌دلیل درگیری‌های داخلی، تغییرات محیطی و فشارهای خارجی در حال تضعیف بود که به سقوط آن و جابجایی مرکز قدرت به سمت جنوب و منطقهٔ پنوم‌پن منجر شد.
پس از سقوط انگکور، کامبوج دورهٔ دشواری از تفرقهٔ فئودالی و تأثیرات خارجی کشورهای همسایه مانند سیام و ویتنام را تجربه کرد. در قرن‌های شانزدهم تا هجدهم، قدرت پادشاه تضعیف شد و دولت به‌طور مکرر در حالت وابستگی فئودالی به همسایگان قوی‌تر قرار داشت.
سیستم سیاسی در این دوره مبتنی بر هیرارشی فئودالی بود که در آن پادشاهان به حمایت نجبای محلی وابسته بودند. عدم وجود یک قدرت مرکزی قوی موجب شد که کامبوج در برابر تهاجمات خارجی و درگیری‌های داخلی آسیب‌پذیر باشد.
در سال 1863، کامبوج یک سرزمین تحت حمایت فرانسه شد. این دوره، مرحله‌ای مهم در مدرنیزاسیون نظام سیاسی بود. اگرچه از نظر رسمی کشور پادشاهی را حفظ کرد، اما قدرت واقعی به دست مدیران استعماری فرانسه منتقل شد. پادشاهان کامبوج، مانند نورودوم اول، به‌عنوان شخصیت‌های نمادین باقی ماندند و وظایف تشریفاتی را انجام می‌دادند.
فرانسه شیوه‌های اداری جدیدی را معرفی کرد، از جمله مدرنیزه کردن سیستم مالیاتی، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و آموزش. اما حکومت استعماری نارضایتی‌هایی را در میان مردم محلی برانگیخت که بعداً به‌عنوان پایه‌ای برای جنبش استقلال عمل کرد.
در سال 1953، کامبوج به‌خاطر تلاش‌های پادشاه نورودوم سیانوک استقلال خود را از فرانسه به‌دست آورد. نظام سیاسی به یک پادشاهی مشروطه با دموکراسی پارلمانی تبدیل شد. قانون اساسی سال 1947 جدایی قوا را برقرار کرد و حقوق مدنی را تضمین نمود.
در سال‌های اولیه استقلال، نورودوم سیانوک نقش کلیدی در زندگی سیاسی کشور ایفا کرد و میان سنت‌های سلطنتی و نیاز به مدرنیزاسیون توازن برقرار کرد. اما ثبات سیاسی از درگیری‌های داخلی و مبارزه برای قدرت مختل شد.
از سال 1970 تا 1975، کامبوج در حالت جنگ داخلی پس از سرنگونی سلطنت و اعلام جمهوری تحت رهبری ژنرال لون نول قرار داشت. در سال 1975، خمرهای سرخ به قدرت رسیدند به رهبری پول پوت، و دیکتاتوری کمونیستی رادیکالی را برقرار کردند.
خمرهای سرخ نظام دولتی سنتی را نابود کردند و مالکیت خصوصی، دین و سیستم مالی را لغو نمودند. رژیم آنها به نسل‌کشی منجر شد که در نتیجهٔ آن حدود دو میلیون نفر جان باختند. این دوره اثر عمیقی بر تاریخ و جامعه کامبوج گذاشت.
پس از سقوط رژیم خمرهای سرخ در سال 1979، کامبوج فرآیند بازسازی را آغاز کرد. با حمایت ویتنام، جمهوری مردم کامبوج تأسیس شد که بر اصول سوسیالیستی بنا گردید. سیستم سیاسی شامل حکومت تک حزبی و اقتصاد متمرکز بود.
از سال 1991، پس از توافقات پاریس، فرآیند دموکراتیزه شدن آغاز شد. قانون اساسی سال 1993 پادشاهی مشروطه را احیا کرد و نورودوم سیانوک دوباره بر تخت نشست. یک سیستم چند سطحی اداره با تفکیک قوا و سیستم چند حزبی ایجاد شد.
امروزه کامبوج یک پادشاهی مشروطه با سیستم پارلمانی است. رئیس‌جمهور کشور پادشاه است که وظایف تشریفاتی را بر عهده دارد. قدرت تقنینی در دست پارلمان دو اتاقه متشکل از مجمع ملی و سنا است.
قدرت اجرایی در دست نخست‌وزیر متمرکز است که رئیس دولت است. سیستم خودگردانی محلی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند و مدیریت در سطح ایالت‌ها و جوامع را تأمین می‌نماید.
کامبوج مدرن به‌دنبال ثبات سیاسی و توسعه اقتصادی است، گرچه با چالش‌هایی همچون فساد و نابرابری مواجه است.
تحول نظام سیاسی کامبوج بازتابی از تاریخ غنی و پیچیدهٔ آن است. از پادشاهی‌های باستانی تا پادشاهی مشروطهٔ مدرن، این کشور مسیری پر از دستاوردها و آزمایش‌ها را طی کرده است. مطالعهٔ این مراحل به درک بهتر تحولات کامبوج و جایگاه آن در جهان معاصر کمک می‌کند.