دانشنامه تاریخی
سیستم دولتی عمان مسیر طولانی را طی کرده است، از دوره قبیله‌های پیش از اسلام تا رسیدن به یک دولت ملی مدرن که امروز شکل منحصر به فردی از حکومت را حفظ کرده است. در این مقاله به تحول سیستم دولتی عمان از زمان‌های باستان تا دوره اسلامی، عصر سلطنت و تا به امروز که کشور تحت رهبری سطان قرار دارد، پرداخته می‌شود که نقش کلیدی در زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور ایفا می‌کند.
در مراحل اولیه تاریخ خود، عمان به چندین قبیله مستقل تقسیم شده بود که هر یک بر منطقه خود حکومت می‌کردند. پیش از ورود اسلام در قرن هفتم، در عمان اشکال مختلفی از حکومت وجود داشت که عمدتاً بر پایه اتحادهای قبیله‌ای و رهبران قبیله‌ای بنا شده بود. رهبران محلی که به عنوان شیخ‌ها شناخته می‌شدند، جامعه‌های خود را رهبری می‌کردند و قدرت بین قبایل مختلف توزیع می‌شد که بر اساس سنت‌ها و رسوم ایجاد شده بود. نفوذ این رهبران محدود به توانایی آنها در حفظ صلح و نظم در میان مردمشان و همچنین برقراری روابط تجاری با مناطق همجوار بود.
پس از پذیرش اسلام در عمان در قرن هفتم، سیستم حکومتی شروع به تغییر کرد. اساس حکومت بر مبنای اسلام قرار گرفت و قدرت به روحانیون و رهبران سیاسی — امام‌ها منتقل شد، که به شخصیت‌های مرکزی در زندگی سیاسی کشور تبدیل شدند. امام‌ها در یک گردهم‌آیی از نمایندگان قبایل محلی انتخاب می‌شدند و مقام ریاست دولت را بر عهده داشتند و ثبات مذهبی و سیاسی را تضمین می‌کردند. امام‌ها به مدت چندین قرن بر عمان حکومت کردند، گاهی در اتحاد با کشورهای مسلمان دیگر، اما همیشه به استقلال و حاکمیت تأکید داشتند.
امام‌های عمان نقش مهمی در مقاومت در برابر متجاوزان خارجی ایفا کردند. به خصوص شخصیت‌هایی مانند امام احمد بن سعید در قرن هجدهم، که توانست استقلال عمان را از حملات خارجی تقویت کند و اولین دودمان آل سعید را تأسیس کند که هنوز در کشور حکمرانی می‌کند. جانشینان او همچنان این تعادل بین قدرت مذهبی و استقلال دولتی را حفظ کردند.
در قرن‌های شانزدهم و هفدهم، عمان با تهدید مداخلات خارجی روبرو شد. پرتغالی‌ها که به منطقه برای کنترل بر مسیرهای تجاری دریایی وارد شده بودند، توانستند به مدت کوتاهی ساحل عمان را اشغال کنند. این موضوع باعث مقاومت از سوی ساکنان محلی و همچنین امام‌ها شد که رهبری مبارزه برای آزادی کشور را بر عهده گرفتند. در این زمان، سیستم حکومتی در عمان شکل گرفت که در آن قدرت امام‌ها با تهدیدات اشغال خارجی روبرو بود.
با مقاومت در برابر پرتغالی‌ها و احیای استقلال، عمان به یکی از بازیگران مهم در شرق تبدیل شد، به ویژه در زمینه تجارت دریایی و موقعیت استراتژیک خود در مسیر میان اقیانوس هند و خلیج فارس. اما عمان در ادامه نیز با نفوذ ایرانی مواجه بود که منجر به درگیری‌های سیاسی و نظامی برای کنترل بر مناطق کلیدی شد.
در سال 1744، امام احمد بن سعید بنیان‌گذار دودمان آل سعید شد که همچنان بر عمان حکومت می‌کند. این دودمان قدرت متمرکز را در عمان تقویت کرده و نقش تعیین‌کننده‌ای در بازگرداندن ثبات پس از تهدیدات خارجی متعدد ایفا کرده است. سطان‌های عمان در آن زمان به تقویت قدرت داخلی خود، انجام اصلاحات و توسعه اقتصاد پرداختند که منجر به رونق کشور در قرن‌های هجده و نوزده شد.
در دوره دودمان آل سعید، کشور همچنان مرکز تجارت باقی ماند و استقلال خود را از قدرت‌های اروپایی، مانند بریتانیا و فرانسه حفظ کرد. سطان‌ها به طور فعال از بی‌طرفی عمان در امور بین‌المللی دفاع کرده و این امر باعث حفظ استقلال کشور در طول قرن‌ها شد. یکی از معروف‌ترین سطان‌ها، سطان سیف الحریبی بود که نفوذ عمان را در منطقه تقویت کرد و جنگ‌های متعددی را پیروز شد.
در سال 1970، پس از یک کودتای موفق، سطان قابوس بن سعید به قدرت رسید و مجموعه‌ای از اصلاحات رادیکال را به منظور مدرن‌سازی کشور آغاز کرد. او به طور قابل توجهی ساختار سیاسی عمان را تغییر داد و کشور را برای دنیای خارجی بیشتر باز کرد در حالی که سنت‌های آن را حفظ کرد. سطان قابوس به نماد وحدت و پیشرفت تبدیل شد، کشور را برای فناوری‌های نوین گشوده و سیستم‌های بهداشتی، آموزشی و زیرساخت‌های آن را بهبود بخشید. حکمرانی او همچنین به گسترش ساختارهای سیاسی جدیدی مانند ایجاد شورای مشورتی منجر شد که نقش مهمی در زندگی سیاسی کشور ایفا کرد.
پس از مرگ سطان قابوس در سال 2020، جانشین او سطان هیسام بن طارق به ادامه مسیر مدرنیزاسیون کشور پرداخت و در عین حال عناصر سلطنت سنتی و مدیریت اسلامی را حفظ کرد. در کشور سیستمی حفظ می‌شود که در آن سطان نقش کلیدی در زندگی سیاسی ایفا می‌کند و به عنوان رئیس دولت، نیروهای مسلح و همچنین ارگان قضایی عالی شناخته می‌شود.
امروز عمان یک سلطنت مشروطه است که در آن سطان هنوز شخصیت مهمی در تضمین ثبات و توسعه کشور باقی مانده است. سیستم حکومت بر اساس توازن بین سنت‌ها و مدرنیزاسیون است و بر توسعه اقتصاد، حوزه اجتماعی و روابط بین‌المللی تأکید می‌کند.
تحول سیستم دولتی عمان داستانی از غلبه بر تهدیدات خارجی، تغییرات در اشکال حکومتی و توسعه ساختار سیاسی کشور است. از اتحادهای قبیله‌ای تا سلطنت مدرن، عمان مسیر پیچیده‌ای را طی کرده و در عین وفاداری به استقلال و سنت‌های خود باقی مانده است. مدرنیزاسیون که توسط سطان قابوس آغاز شده و توسط جانشین او ادامه دارد، به عنوان یک گام مهم در تضمین ثبات و رونق عمان در قرن بیست و یکم باقی می‌ماند.