دانشنامه تاریخی
عمان کشوری با تاریخ فرهنگی غنی و سنت‌های زبانی منحصر به فرد است. زبان بخش مهمی از هویت ملی را تشکیل می‌دهد و ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی جامعه را منعکس می‌کند. در عمان چندین زبان وجود دارد که هر یک نقش خود را در زندگی روزمره، فرهنگ و مدیریت دولتی ایفا می‌کند. در این مقاله ویژگی‌های زبانی عمان بررسی خواهد شد، از جمله زبان عربی به عنوان زبان رسمی و تأثیر سایر زبان‌ها و گویش‌ها که در کشور وجود دارند.
زبان عربی زبان رسمی عمان است، که تعلق آن را به دنیای عرب و فرهنگ اسلامی منعکس می‌کند. عربی در مستندات رسمی، اداره دولتی، دادرسی و مؤسسه‌های آموزشی استفاده می‌شود. در عمان از زبان عربی کلاسیک و همچنین از شکل استاندارد مدرن آن که در نوشتار و رسانه‌ها به کار می‌رود، استفاده می‌شود.
گویش‌های منطقه‌ای زبان عربی نیز وجود دارد که بسته به موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های قومی متفاوت است. به عنوان مثال، ساکنان شهر مسقط، پایتخت عمان، از گویش خاص خود زبان عربی استفاده می‌کنند که تفاوت‌هایی با زبان رایج در سایر مناطق کشور دارد. با این حال، تمامی گویش‌های زبان عربی همچنان قابل فهم هستند، زیرا در همه جا از عربی استاندارد برای نیازهای رسمی استفاده می‌شود.
در عمان چندین گویش مختلف زبان عربی وجود دارد که هر یک ویژگی‌های خاص خود را در تلفظ و واژگان دارند. گویش‌ها بسته به منطقه، سنت تاریخی و تعامل با دیگر ملت‌ها متفاوت هستند. به عنوان مثال، در مناطق ساحلی مانند مسقط و صور می‌توان گویش‌هایی را شنید که به زبان عربی خلیج فارس نزدیک هستند. در حالی که در مناطق دورتر، مانند کوه‌های الحجر، ساکنان ممکن است به اشکال قدیمی‌تری از زبان عربی صحبت کنند.
گویش‌های عمان همچنین شامل ویژگی‌هایی است که نتیجه تماس با فرهنگ‌های دیگر است. به عنوان مثال، در مناطق جنوبی کشور می‌توان تأثیر زبان پرتغالی و همچنین کلمات هندی و فارسی را یافت. این تفاوت‌های گویشی منعکس‌کننده تعامل چندساله عمان با ملل دیگر از جمله عرب‌ها، هندی‌ها، فارسی‌ها و پرتغالی‌ها است که زبان کشور را بسیار متنوع کرده است.
علاوه بر زبان عربی، در عمان به زبان‌های دیگری نیز صحبت می‌شود که از نظر تاریخی اهمیت دارند یا توسط اقلیت‌ها استفاده می‌شوند. یکی از این زبان‌ها، زبان سُمیت است که زبان بومیان منطقه جبل اخضر می‌باشد. این زبان ویژگی‌های خاصی در دستور زبان و واژگان دارد اما در خارج از این منطقه به‌طور ضعیف رواج دارد.
علاوه بر این، در عمان گروه‌های کوچکی از مردم وجود دارند که به زبان بلوچی، زبان بلوچ‌ها – گروه قومی ساکن در مناطق مرزی عمان و ایران – صحبت می‌کنند. بلوچ‌ها زبان خود را برای ارتباط در خانواده و جامعه استفاده می‌کنند، اما در امور رسمی از زبان عربی استفاده می‌کنند. بلوچ‌ها یکی از اقلیت‌های عمان هستند که زبان و سنت‌های فرهنگی خود را حفظ کرده‌اند، با وجود سلطه زبان عربی.
به دلیل موقعیت استراتژیک خود، عمان در طول تاریخ تحت تأثیر زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف قرار گرفته است. پرتغالی‌ها که در قرن‌های ۱۶ و ۱۷ در عمان حکومت می‌کردند، تأثیری در زبان گذاشتند. برخی از کلمات و عبارات پرتغالی هنوز در زبان عربی محاوره‌ای، به ویژه در شهرهای ساحلی، دیده می‌شود.
تأثیر زبانی دیگر در عمان، زبان فارسی است. زبان فارسی برای روابط تجاری مهم بود، به ویژه در دوره‌ای که عمان به‌طور فعال با ایران در ارتباط بود. بسیاری از عمانی‌های قدیمی همچنان واژگان فارسی را در گفتار خود حفظ کرده‌اند و در بناهای تاریخی نیز می‌توان نوشتارهای قدیمی به زبان فارسی را مشاهده کرد.
همچنین باید به این نکته اشاره کرد که در دهه‌های اخیر، به دلیل جهانی‌شدن، زبان انگلیسی در عمان اهمیت بیشتری پیدا کرده است. این زبان در تجارت، در آموزش عالی و در روابط بین‌الملل به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌شود. بسیاری از ساکنان عمان، به‌ویژه در پایتخت، به زبان انگلیسی در سطح بالا تسلط دارند، که به آن‌ها این امکان را می‌دهد که به‌طور فعال با جامعه جهانی تعامل داشته باشند.
زبان عربی نقش کلیدی در فرهنگ عمان ایفا می‌کند. این زبان اساس ادبیات، موسیقی، تئاتر و دیگر سنت‌های فرهنگی است. در عمان نویسندگان و شاعران مشهور عمانی زیادی وجود دارند که آثارشان به زبان عربی نوشته شده است. عربی همچنین در زندگی دینی به‌طور فعال استفاده می‌شود، زیرا اسلام دین اصلی کشور است و قرآن به زبان عربی خوانده و تفسیر می‌شود.
در زمینه آموزش، زبان عربی زبان اصلی در سیستم مدرسه‌ای است. کودکان زبان عربی را به‌عنوان زبان مادری می‌آموزند و از آن برای یادگیری دیگر دروس، مانند ریاضی، تاریخ و جغرافیا استفاده می‌کنند. اما زبان انگلیسی نیز در مدارس تدریس می‌شود و بسیاری از دانشجویان ادامه تحصیل در دانشگاه‌هایی را که زبان تدریس آن‌ها انگلیسی است، انتخاب می‌کنند.
در زندگی سیاسی مدرن عمان، زبان عربی همچنان زبان اصلی ارتباط است. مستندات رسمی، قوانین و مقررات به زبان عربی نوشته می‌شوند و همچنین تمامی مدارک در مؤسسات دولتی به زبان عربی تهیه می‌شود. قوانین عمان و سیستم مدیریت به‌شدت با فرهنگ و سنت‌های عربی مرتبط است، که این به حفظ تداوم زبانی و هماهنگی در جامعه کمک می‌کند.
با این حال، در سال‌های اخیر استفاده از زبان انگلیسی در امور اداری رو به افزایش است، به‌ویژه در زمینه روابط بین‌الملل. عمان به‌طور فعال در سیاست بین‌الملل شرکت می‌کند و استفاده از زبان انگلیسی در مذاکرات دیپلماتیک به‌طور فزاینده‌ای رواج یافته است. این امکان را برای کشور فراهم می‌آورد تا ارتباطات نزدیکی با دیگر کشورها برقرار کند و بخشی از فرآیندهای بین‌المللی باشد، به ویژه در چارچوب شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس (س به خ) و دیگر سازمان‌های بین‌المللی.
ویژگی‌های زبانی عمان ترکیبی جالب از سنت‌ها و واقعیت‌های مدرن را ارائه می‌دهد. زبان عربی اصلی باقی می‌ماند، اما کشور به‌طور فعال دو زبانه‌گی را توسعه می‌دهد که در آن زبان انگلیسی نقش مهمی در زمینه تجارت و روابط بین‌الملل ایفا می‌کند. زبان‌های محلی و گویش‌ها نیز ادامه می‌یابند، که تنوع فرهنگ‌ها و میراث تاریخی کشور را منعکس می‌کند. زبان عمان نه تنها وسیله‌ای برای ارتباط، بلکه سمبلی مهم از هویت ملی، فرهنگ و وحدت نیز می‌باشد.