دانشنامه تاریخی
عمان یکی از قدیمی‌ترین و منحصر به فردترین کشورهای خاورمیانه است که تاریخ و فرهنگ غنی‌ای دارد که بر نظام حقوقی آن انعکاس یافته است. اسناد تاریخی معروف عمان نقش مهمی در درک تکامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن ایفا می‌کنند. این اسناد نه تنها شاهد توسعه کشور هستند، بلکه به بررسی ویژگی‌های نظام مدیریت عمان، روابط حقوقی و تعاملات با کشورهای همسایه کمک می‌کنند. در این مقاله به بررسی چند سند مهم خواهیم پرداخت که تأثیر قابل‌توجهی بر تاریخ عمان و موقعیت آن در جهان داشته‌اند.
عمان دارای تاریخ طولانی‌ای است که به تمدن‌های کهن بازمی‌گردد، جایی که هنجارهای حقوقی و سنت‌های خاصی وجود داشت. قبل از ظهور قوانین مکتوب، بخش عمده‌ای از هنجارهای حقوقی در عمان بر اساس سنت شفاهی و حقوق عرفی بنا شده بود. عمانی‌ها به رسم و رسومات باستانی معروف به «اداب» (قاعده‌های رفتار) پایبند بودند که روابط خانوادگی، حل و فصل اختلافات و حفاظت از مالکیت را تنظیم می‌کردند.
علاوه بر این، تأثیر قابل‌توجهی بر نظام حقوقی عمان از سوی سنت اسلامی شریعت وجود داشته است، که پایه‌گذار بسیاری از قوانین و رسوم، به ویژه در حوزه وراثت و امور خانوادگی بوده است. از زمان پذیرش اسلام در قرن هفتم، شریعت یک عنصر مهم از نظام حقوقی عمان شد و بر شکل‌گیری قوانینی مبتنی بر اصول قرآنی و حدیث‌ها (سنت‌های پیامبر محمد) تأثیر گذاشت.
محاسبه یکی از قدیمی‌ترین اسناد حقوقی است که در عمان برای تنظیم تجارت و عملیات مالی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این سند بخشی از سیستم اداری بود که به هدف تضمین شفافیت تجارت، جمع‌آوری مالیات و کنترل وضعیت مالی طراحی شده بود. سیستم محاسبه از دوران‌هایی که تجارت پایه‌گذار اقتصاد منطقه بود، در عمان فعالیت می‌کرد و به تنظیم روابط تجاری، جلوگیری از تقلب و سوءاستفاده‌ها پرداخته بود.
سیستم کنترل محاسبه همچنین اقداماتی برای رعایت صداقت در تجارت و حفاظت از منافع شهروندان ساده در نظر گرفته بود، از جمله تعیین قیمت کالاها و نظارت بر کیفیت آن‌ها. این یک عنصر مهم از ثبات در جامعه بود و به تقویت اعتماد به سیستم تجاری کمک می‌کرد.
المشوره سندی است که نماد سنت حکمرانی با اجماع در عمان است. این سند اصول کار ارگان‌های عالی دولتی را تثبیت کرده و اهمیت آن با ارگان‌های قدرتی که تصمیمات را بر اساس بحث‌های وسیع و اجماع اتخاذ می‌کنند، مرتبط است. وجود چنین سیستمی که در آن مهم‌ترین تصمیمات تنها توسط پادشاه اتخاذ نمی‌شود، بلکه به صورت جمعی با مشارکت نمایندگان تمامی اقشار جامعه اتخاذ می‌شود، پایه‌گذار فرهنگ سیاسی عمان شده است.
المشوره نقش کلیدی در شکل‌گیری ثبات سیاسی عمان ایفا کرده است، جایی که شهروندان می‌توانستند به‌طور فعال در زندگی کشور شرکت کنند، نظرات خود را در مسائل مهم ابراز کنند و بر تصمیم‌گیری‌ها تأثیر بگذارند. این یکی از نخستین نمونه‌های ارگان‌های مشورتی بود که سنت‌های دموکراتیک عمان را در گذشته منعکس می‌کرد.
قانون اساسی عمان که در سال 1996 تصویب شد، مهم‌ترین سندی است که اصول نظام سیاسی مدرن کشور را تثبیت می‌کند. این قانون نتیجه فرآیند طولانی اصلاحات جهت مدرن‌سازی مدیریت و هماهنگ‌سازی آن با استانداردهای بین‌المللی بود. یکی از ویژگی‌های مهم قانون اساسی عمان، تأسیس اصل حاکمیت قانون، تضمین حقوق و آزادی‌های شهروندان و همچنین گسترش نقش پارلمان در زندگی سیاسی است.
این سند همچنین شامل نکاتی در خصوص حقوق زنان، مشارکت آن‌ها در سیاست و اقتصاد می‌باشد. قانون اساسی تعیین می‌کند که کشور بر اساس اصول اسلامی اداره می‌شود و در عین حال حقوق تمامی شهروندان بدون توجه به وابستگی مذهبی یا قومی آن‌ها را تضمین می‌کند. نکته مهم این است که قانون اساسی نوین عمان پایه‌های حقوقی برای تقویت قدرت دولتی، تقسیم قوا و تضمین فرآیندهای دموکراتیک در کشور ایجاد کرده است.
مانفیست سلطان قابوس که بلافاصله پس از به قدرت رسیدن او در سال 1970 منتشر شد، سند مهمی است که مسیر توسعه عمان را برای چندین دهه آینده تعیین کرد. سلطان قابوس که از طریق یک انقلاب مسالمت‌آمیز به قدرت رسید، به سرعت نیت خود را برای انجام اصلاحات در کشور به منظور مدرن‌سازی اقتصاد، نظام آموزشی و بهداشت مشخص کرد.
این مانفیست اساس تبدیل عمان به یک کشور مدرن با نهادهای پیشرفته و نظام سیاسی باثبات بود. مانفیست بر اهمیت پیاده‌سازی زیرساخت‌های مدرن و آموزش، بهبود زندگی شهروندان و تقویت استقلال کشور در عرصه بین‌المللی تأکید کرد. علاوه بر این، سلطان قابوس ایده‌های بی‌طرفی و عدم مداخله در امور دیگر کشورها را اعلام کرد که تأثیر زیادی بر سیاست خارجی عمان داشت.
عمان تاریخ طولانی‌ای در امضای توافق‌نامه‌های بین‌المللی دارد که نقش مهمی در تأمین امنیت و ثبات آن ایفا کرده است. یکی از مهم‌ترین اسناد، توافق‌نامه بی‌طرفی است که عمان با بریتانیا امضا کرده است که از این طریق کشور از درگیری‌های منطقه‌ای دور نگه داشته شده و امنیت آن ضمانت می‌شود. این سند در بستر وضعیت ژئopolítica در خاورمیانه اهمیت زیادی دارد.
توافق‌نامه‌های بین‌المللی و پایبندی به آن‌ها همچنین نقش کلیدی در توسعه تجارت، علم و فناوری در عمان ایفا کرده‌اند. توافق‌نامه‌های تجاری با کشورهای همسایه و سازمان‌های بین‌المللی، جریان پایدار سرمایه‌گذاری‌ها را برای عمان تأمین کرده و به توسعه زیرساخت‌ها و بهبود وضعیت اقتصادی کمک کرده‌اند. این توافق‌ها نه تنها به رونق کشور کمک کرده، بلکه مواضع بین‌المللی آن را نیز تقویت کرده‌اند.
اسناد تاریخی معروف عمان نقش مهمی در تاریخ آن ایفا می‌کنند و کمک می‌کنند تا بفهمیم چگونه کشور توسعه یافته و ساختارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن تغییر کرده است. از زمان اولین هنجارهای حقوقی مبتنی بر حقوق اسلامی تا مرحله مدرن که قانون اساسی عمان و توافق‌نامه‌های بین‌المللی به‌عنوان مبنایی برای شکل‌گیری یک دولت دموکراتیک و باثبات تبدیل شده‌اند، هر یک از این اسناد بر تمایل عمان برای حفظ استقلال، توسعه و مدرن‌سازی دلالت دارد. این اسناد تاریخی نه تنها بنیان‌گذار ساختار سیاسی و حقوقی عمان هستند، بلکه برای مطالعه تاریخ سیستم‌های حقوقی و توسعه نهادهای دموکراتیک در خاورمیانه نیز جالب‌توجه هستند.