دانشنامه تاریخی
زمان‌های باستان در رومانی دوره‌ای را شامل می‌شود که از ظهور نخستین انسان‌ها در این سرزمین تا آغاز قرون وسطی ادامه دارد. این دوره با تغییرات فرهنگی و قومی متعدد مشخص می‌شود که پایه‌گذار شکل‌گیری هویت رومانیایی گردید. یافته‌های باستان‌شناسی گواهی بر میراث فرهنگی غنی و تعاملات بین ملت‌های مختلفی است که این سرزمین را سکونت کرده‌اند.
نخستین نشانه‌های فعالیت انسانی در سرزمین رومانی کنونی به دوره پارینه‌سنگی مربوط می‌شود، هنگامی که شکارچیان و گردآورندگان در اینجا زندگی می‌کردند. این موضوع با یافته‌های ابزارهای سنگی در غارهایی مانند غار هوتول و غار دلتا تأیید می‌شود. در دوره مزولیتر تغییرات قابل توجهی در شیوه زندگی انسان‌ها رخ می‌دهد: سکونتگاه‌هایی تشکیل می‌شوند که زندگی مستقر و کشاورزی و دامداری را پیگیری می‌کنند. حدود 5000 سال قبل از میلاد، فرهنگ‌های نئولیتیک در سرزمین رومانی توسعه می‌یابند، مانند فرهنگ کریس و فرهنگ تریپولیا که به کشاورزی و دامداری مشغول بودند.
در عصر برنز (حدود 2000 سال قبل از میلاد) دوره فرهنگی جدیدی در سرزمین رومانی توسعه می‌یابد، زمانی که نخستین تمدن‌ها، مانند فرهنگ گت‌ها، ظهور می‌یابند. این زمان با افزایش روابط تجاری با منطقه‌های همسایه مشخص می‌شود که به تبادل کالاها و فناوری‌ها کمک می‌کند. با آغاز عصر آهن (حدود 1000 سال قبل از میلاد) تغییراتی در نظامی‌گری به وجود می‌آید و ساختار اجتماعی جامعه پیچیده‌تر می‌شود. در این زمان، قبایلی به نام تریبال‌ها که به زبان‌های گروه هند و اروپایی صحبت می‌کردند، به طور فعال در سرزمین رومانی کنونی مستقر می‌شوند.
بزرگترین قبیله‌ای که در دوران باستان در سرزمین رومانی زندگی می‌کرد، داکی‌ها بودند. آنها در قرن چهارم قبل از میلاد شناخته شدند و در نهایت دولتی قدرتمند تشکیل دادند که در قرن دوم قبل از میلاد به اوج خود رسید. داکی‌ها به طور فعال به کشاورزی، ذوب فلزات و صنایع دستی مشغول بودند. فرهنگ آنها با سطح بالایی از مهارت‌های هنری مشخص می‌شد، که در یافته‌های داکی مانند زیورآلات، ابزارهای کار و اقلام مختلف زندگی روزمره نمایان است. در این زمان، داکی‌ها به طور فعال با قبایل همسایه و دیگر ملت‌ها، از جمله رومی‌ها، جنگ می‌کردند.
در آغاز قرن اول میلادی، امپراتوری روم شروع به کمپین‌های فعال برای تسخیر سرزمین‌های داکی کرد. در سال 106 میلادی، امپراتور تراجان جنگ‌های داکی را با موفقیت به پایان رساند و داکیا به یک استان رومی تبدیل شد. این دوره برای شکل‌گیری هویت رومانیایی کلیدی بود. رومی‌ها فناوری‌ها، زیرساخت‌ها، فرهنگ و زبان جدیدی به همراه خود آوردند. در نتیجه ترکیب سنت‌های رومی و داکی، یک گروه قومی جدید به نام رومانیایی‌ها شکل گرفت که هم به میراث فرهنگی لاتین و هم محلی دست‌یافت.
رومانی باستان میراث غنی‌ای در زمینه فرهنگ و هنر به جا گذاشت. دوره رومی یک دوره مهم برای توسعه معماری و هنر بود که شامل ساخت آمفی‌تئاترها، معابد و حمام‌ها می‌شد. یافته‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی مانند سارمیزگتوزا، نشان‌دهنده سطح بالای توسعه فنون معماری و مهندسی است. هنر آن زمان نیز تحت تأثیر فرهنگ رومی قرار داشت، که این موضوع در مجسمه‌سازی، موزاییک و نقاشی نمود پیدا کرد.
وضعیت پیچیده زبانی در سرزمین رومانی طی قرون شکل گرفته است. زبان لاتین پایه زبان رومانیایی به شمار می‌آید که تحت تأثیر زبان‌های محلی و زبان‌های ملت‌های همسایه توسعه یافته است. این موضوع به ظهور واژگان و دستور زبان منحصربه‌فردی منجر شد که پایه‌گذار زبان رومانیایی مدرن گردید. ترکیب زبان‌ها و فرهنگ‌ها که در نتیجه فتوحات روم ترکیب شد، میراث زبانی این منطقه را به طور قابل توجهی غنی‌تر نمود.
در قرن سوم میلادی، امپراتوری روم با بحران‌های داخلی و خارجی روبرو شد. در این زمان، هجوم ملت‌های مختلف، مانند گوت‌ها و آلان‌ها، آغاز شد که منجر به بدتر شدن اوضاع در داکی گردید. در سال 271 میلادی، رومی‌ها به طور کامل داکیا را ترک کردند و در این سرزمین یک دوره جدید در تاریخ آغاز شد که در آن قبایل محلی به شکل‌گیری گروه‌های قومی جدید پرداختند.
زمان‌های باستان در رومانی تأثیر قابل توجهی بر شکل‌گیری مردم رومانی و فرهنگ آنها گذاشت. ترکیب سنت‌های داکی و رومی به عنوان پایه‌ای برای توسعه زبان و هویت رومانیایی درآمد. رومانیایی‌های مدرن به میراث غنی خود افتخار می‌کنند و ارتباطی با ریشه‌های باستانی خود را حفظ می‌کنند که این موضوع در فرهنگ، فولکلور و سنت‌ها نمایان است. یافته‌های باستان‌شناسی و بناهای تاریخی گواهی بر میراث فرهنگی قابل توجهی هستند که همچنان توجه محققان و گردشگران را به خود جلب می‌کند.
زمان‌های باستان در رومانی دوره‌ای جذاب هستند که پایه‌گذار شکل‌گیری هویت منحصر به فرد رومانیایی است. ترکیب فرهنگ‌ها، زبان‌ها و سنت‌ها که در این سرزمین روی داده، همچنان بر جامعه مدرن تأثیر می‌گذارد. مطالعه تاریخ باستان رومانی به درک بهتر ریشه‌ها و ویژگی‌های مردم آن کمک می‌کند و همچنین ارزش میراث فرهنگی را که باید حفظ و به نسل‌های آینده منتقل شود، ارزیابی می‌کند.