دانشنامه تاریخی
تاجیکستان کشوری چند زبانه است که زبان اصلی آن تاجیکی است، که همچنین زبان رسمی کشور است. جنبه مهم سیاست زبانی تاجیکستان حفظ و توسعه زبان تاجیکی به عنوان عنصر مهمی از هویت ملی است. با این حال، علاوه بر تاجیکی، زبان‌های دیگری نیز در تاجیکستان مورد استفاده قرار می‌گیرند، مانند روسی، ازبکی و دیگر زبان‌های اقلیت‌ها. وضعیت زبانی در کشور بر فرهنگ، آموزش، روابط بین‌قومی و توسعه اقتصاد تأثیر می‌گذارد.
زبان تاجیکی به خانواده زبان‌های هند و اروپایی تعلق دارد و زبان اصلی ارتباطات در تاجیکستان است. این زبان به عنوان زبان اصلی تدریس در مدارس است و همچنین در اسناد رسمی و نهادهای دولتی استفاده می‌شود. زبان تاجیکی چندین لهجه دارد، اما لهجه استاندارد، لهجه غربی است که بر اساس گونه زبانی شهر دوشنبه است.
زبان تاجیکی خط خاص خود را دارد که بر پایه الفبای عربی است. با این حال، در قرن 20، در دوره شوروی، اصلاحاتی در خط انجام شد و زبان تاجیکی به الفبای لاتین و سپس به سیریلیک که هنوز هم استفاده می‌شود، منتقل شد. الفبای سیریلیک برای زبان تاجیکی در سال 1940 به عنوان بخشی از سیاست زبانی شوروی معرفی شد و امروز همچنان برای نوشتن متون به زبان تاجیکی، از جمله در نشریات چاپی، کتاب‌های درسی و دیگر اسناد رسمی استفاده می‌شود.
زبان تاجیکی دارای تعداد زیادی واژه قرضی از عربی، فارسی، روسی و دیگر زبان‌ها است، که این امر به دلیل ارتباطات تاریخی با فرهنگ‌ها و ملت‌های مختلف است. همچنین، بسیاری از اصطلاحات مرتبط با سبک زندگی سنتی، کشاورزی و ویژگی‌های فرهنگی وجود دارد که برای زبان تاجیکی منحصر به فرد است.
زبان روسی در تاریخ تاجیکستان نقش مهمی ایفا کرده است، به ویژه در دوره شوروی، زمانی که زبان ارتباط بین‌المللی بود و همچنین زبان اصلی علم، آموزش و قدرت بود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زبان روسی در تاجیکستان به عنوان یک ابزار مهم ارتباط بین گروه‌های قومی مختلف همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد و زبان روابط بین‌المللی باقی می‌ماند.
در حال حاضر، زبان روسی در تاجیکستان رسمی نیست، اما استفاده از آن به طور گسترده‌ای رواج دارد، به ویژه در پایتخت دوشنبه و شهرهای بزرگ. این زبان برای بسیاری از تاجیک‌ها، ازبک‌ها و دیگر گروه‌های قومی زبان دوم است و در رسانه‌ها، دایره‌های تجاری و همچنین در ارتباطات بین فردی استفاده می‌شود. زبان روسی همچنین در آموزش نقش مهمی ایفا می‌کند، به ویژه در دانشگاه‌ها و مدارس، جایی که بسیاری از دروس به زبان روسی تدریس می‌شود.
با وجود اینکه زبان تاجیکی به زبان اصلی در نهادهای رسمی و دولتی تبدیل شده است، زبان روسی هنوز هم در ارتباطات بین‌قومی و تبادل فرهنگی اهمیت دارد و برای انتشار در رسانه‌ها و ادبیات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تاجیکستان کشوری چند ملیتی است که در آن گروه‌های قومی متعددی زندگی می‌کنند و در سطح کشور زبان‌های دیگری نیز استفاده می‌شوند. رایج‌ترین آن‌ها ازبکی، قرقیزی و اویغوری هستند. زبان ازبکی به طور گسترده‌ای در مناطق جنوبی کشور استفاده می‌شود، جایی که ازبک‌ها به طور فشرده‌ای زندگی می‌کنند. این زبان زبان مادری بخش قابل توجهی از جمعیت تاجیکستان است و در گفتار خانوادگی و روزمره، همچنین در رسانه‌های محلی و برنامه‌های رادیویی استفاده می‌شود.
علاوه بر این، در تاجیکستان جوامع کوچکی از دیگر گروه‌های قومی، مانند کردها، روس‌ها، تاجیک‌های مهاجر از دیگر کشورهای آسیای مرکزی و عرب‌ها زندگی می‌کنند که آن‌ها نیز زبان‌های مادری خود را در ارتباطات استفاده می‌کنند، اگرچه جمعیت آن‌ها چندان زیاد نیست.
بسیاری از این زبان‌ها خط خاص خود را دارند، اما در اکثر موارد این گروه‌های قومی از الفبای سیریلیک استفاده می‌کنند، زیرا این سیستم نوشتن در تاجیکستان متعارف است. همچنین، سنت‌های ادبی در این زبان‌ها وجود دارد، اما آن‌ها دارای مخاطب محدودی هستند و اغلب مشخصات محلی خود را حفظ می‌کنند.
پس از کسب استقلال در سال 1991، تاجیکستان اقداماتی برای تقویت زبان تاجیکی به عنوان عنصر اصلی هویت ملی انجام داد. در سال 1994 قانونی درباره زبان دولتی تصویب شد که وضعیت تاجیکی را به عنوان زبان رسمی تأیید کرد و همچنین توسعه آن را در نهادهای دولتی، مؤسسات آموزشی و رسانه‌ها تضمین کرد.
از یک سو، این امر نقش زبان تاجیکی را به عنوان وسیله اصلی ارتباطات در داخل کشور تقویت کرد، اما از سوی دیگر، وضعیت زبان روسی همچنان جنبه مهمی در زندگی کشور باقی ماند. در نتیجه، سیاست زبانی تاجیکستان به توسعه و حفظ زبان تاجیکی متمرکز شده است، اما همچنین به حفظ وضعیت زبان روسی به عنوان ابزار مهم ارتباط بین‌المللی و تبادل فرهنگی پرداخته است.
اقدامات دولتی به بهبود کیفیت تدریس زبان تاجیکی در مدارس و دانشگاه‌ها، ایجاد شرایط مناسب‌تر برای استفاده از این زبان در تجارت و زندگی روزمره معطوف شده است. در عین حال، دو زبانه بودن در بین جمعیت باقی مانده است، زیرا زبان روسی در زمینه‌های تجاری، علمی و فرهنگی همچنان مورد نیاز است.
وضعیت زبانی در تاجیکستان بر روابط بین‌قومی در کشور تأثیر می‌گذارد. نقش بزرگ زبان روسی به عنوان وسیله‌ای برای ارتباطات بین‌قومی موجب تحکیم ارتباطات بین گروه‌های قومی مختلف می‌شود که نقش مهمی در حفظ صلح و ثبات در کشور ایفا می‌کند. با این حال، در عین حال، تقویت نقش زبان تاجیکی در ساختارهای دولتی برای افرادی که از این زبان برخوردار نیستند، به ویژه برای نمایندگان اقلیت‌ها، مانند ازبک‌ها و روس‌ها، چالش‌هایی ایجاد می‌کند.
با وجود این چالش‌ها، بیشتر تاجیکستانی‌ها چند زبانی را به عنوان یک عادت طبیعی می‌پندارند. مهم است که توجه کنیم که تاجیک‌ها تحمل زبانی بالایی دارند و بسیاری از شهروندان به راحتی به چند زبان صحبت می‌کنند، که این امر به حفظ روابط دوستانه بین گروه‌های قومی مختلف کمک می‌کند.
وضعیت زبانی در تاجیکستان فرآیند پیچیده و چند وجهی است که ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی این کشور را انعکاس می‌دهد. زبان تاجیکی زبان اصلی ارتباطات و نماد هویت ملی است، در حالی که زبان روسی به عنوان ابزار مهم ارتباط بین‌المللی و روابط فرهنگی باقی می‌ماند. چند زبانی جزء جدایی‌ناپذیر زندگی روزمره و میراث فرهنگی تاجیکستان است که یک پالت غنی زبانی و فرهنگی را ایجاد می‌کند و به تفاهم و وحدت مردم کمک می‌کند.