دانشنامه تاریخی
سومریان — یکی از نخستین ملت‌های شناخته شده‌ای هستند که تمدن پیشرفته‌ای را در میان‌رودان تأسیس کردند. فرهنگ آن‌ها حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد آغاز شد و پایه‌گذار بسیاری از دستاوردها مانند نوشتن، معماری و قانون گردید. آن‌ها بین دو رود دجله و فرات زندگی می‌کردند و نخستین کسانی بودند که سیستم مدیریت کشاورزی و ساختارهای اجتماعی پیچیده را توسعه دادند.
سومریان در بخش جنوبی میان‌رودان سکنا گزیدند، جایی که زمین‌های حاصلخیز به توسعه کشاورزی کمک کردند. نخستین سکونتگاه‌های سومری در هزاره چهارم قبل از میلاد آغاز به شکل‌گیری کردند و تا پایان هزاره سوم قبل از میلاد به شهرهای-کشور قدرتمند تبدیل شدند. شهرهای اصلی — اوروک، اور، لاگاش، کیش و اریدو — به مراکز تجارت، دین و فرهنگ تبدیل شدند.
سومریان **سیستم‌های آبیاری** را اختراع کردند که به آن‌ها این امکان را داد تا منابع آبی را کنترل کنند و این امر به‌طور قابل توجهی محصول را افزایش داد. این امر باعث رشد جمعیت و رونق شهرهایشان شد.
شهرهای سومری به‌عنوان شهرهای-کشور مستقل نمایان می‌شدند که هر یک حکومتی به نام انسی یا لوگال داشتند. حاکمان وظایف دینی و دنیوی را به‌عهده داشتند و به‌عنوان نمایندگان خدایان بر روی زمین شناخته می‌شدند. شهرها اغلب بر سر کنترل منابع و زمین‌ها در حال جنگ بودند که منجر به جنگ‌های مداوم میان آن‌ها شد.
جامعه سومری به چندین طبقه تقسیم می‌شد:
اقتصاد بر مبنای مبادله بود و بعدها نخستین اشکال پول به‌صورت نقره و دیگر اشیای باارزش پدیدار شد.
سومریان در بسیاری از زمینه‌ها پیشگام بودند که تأثیر قابل توجهی بر توسعه بعدی تمدن بشری داشت:
دین نقش مهمی در زندگی سومریان ایفا می‌کرد. آن‌ها به تعداد زیادی از خدایان پرستش می‌کردند که بر اساس تصوراتشان، بر پدیده‌های طبیعی و سرنوشت مردم سلطه داشتند. از جمله خدایان اصلی:
افسانه‌شناسی سومری پر از داستان‌هایی درباره آفرینش جهان و قهرمانانی مانند اپرست غیلگمش — یکی از کهن‌ترین آثار ادبی که ماجراهای یک قهرمان و جستجوی او برای جاودانگی را روایت می‌کند.
با پایان هزاره سوم قبل از میلاد، تمدن سومری شروع به تضعیف کرد. از جمله دلایل اصلی سقوط، جنگ‌های دائمی میان شهرها و تهاجم ملت‌های خارجی مانند عموری‌ها و ایلامی‌ها بود. در سال ۲۰۰۰ قبل از میلاد، شهرهای سومری تصرف شدند و نفوذ آن‌ها شروع به کاهش کرد. با این حال، دستاوردهای آن‌ها در نوشتن، معماری و قوانین به بابل و آشور منتقل شد.
با وجود سقوط، میراث فرهنگی سومریان در تاریخ بشر اثر غیرقابل‌انکاری بر جای گذاشت:
سومریان نخستین شهرهای جهان را ساختند، نوشتن را اختراع کردند و پایه‌گذار علوم، هنر و حقوق مدرن شدند. دستاوردهای آن‌ها تأثیر عمیقی بر توسعه تمدن‌های خاورمیانه و جهان به‌طور کلی گذاشت. تاریخ سومریان تاریخ شکل‌گیری تمدن بشری است که همچنان دانشمندان و پژوهشگران را شگفت‌زده می‌کند.