دانشنامه تاریخی
خط نویسی سومریان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بشریت است. این نه تنها آغاز ثبت تاریخ بشر را فراهم کرد، بلکه پایه‌ای برای توسعه تمام سیستم‌های نوشتاری بعدی ایجاد کرد. سومریان که در منطقه جنوب بین‌النهرین زندگی می‌کردند، یکی از اولین ملت‌هایی بودند که یک سیستم پیچیده و پایدار از نوشتار به نام خط میخی را توسعه دادند. این سیستم تأثیر قابل توجهی بر توسعه فرهنگ و جامعه در خاورمیانه و فراتر از آن داشت.
خط نویسی سومریان حدود ۳۴۰۰-۳۲۰۰ سال قبل از میلاد در پاسخ به نیازهای مدیریت و تجارت به وجود آمد. با توسعه و افزایش شهر-دولت‌هایی مانند اور، اوروک و لاگش، نیاز به ثبت معاملات، مدارک اداری و مراسم مذهبی به وجود آمد. در ابتدا، خط نویسی برای مقاصد حسابداری استفاده می‌شد و ثبت‌ها بر روی لوح‌های گلی با استفاده از پیکتوگرام‌های اولیه — نشانه‌هایی که اشیاء را نمایش می‌دادند — انجام می‌شد.
اولین شکل‌های خط نویسی شامل تصویرها و نشانه‌هایی بود که به اشیاء خاصی مانند گاو، غلات یا ماهی اشاره می‌کردند. این پیکتوگرام‌ها ساده و مستقیم بودند. اما با توسعه جامعه و پیچیده‌تر شدن وظایف، خط نویسی به فرم‌های Abstarct بیشتری می‌پرداخت.
با گذشت زمان، پیکتوگرام‌ها شروع به تکامل کردند و به نشانه‌های انتزاعی تبدیل شدند که می‌توانستند مفاهیم پیچیده‌تری را بیان کنند. این نشانه‌ها به تدریج به آنچه که اکنون به عنوان خط میخی می‌شناسیم تبدیل شدند — یکی از اولین سیستم‌های نوشتاری در تاریخ. خط میخی نام خود را به دلیل شکل خاص نشانه‌ها که بر روی گل مرطوب با استفاده از یک چوب نی چاپ می‌شد، به دست آورد. این چوب بر روی لوح نشانه‌های میخی باقی می‌گذاشت که از آنجا نام سیستم به وجود آمد.
خط میخی نه تنها روشی برای بیان اشیاء بود، بلکه سیستمی برای ثبت صداها و ایده‌ها نیز به شمار می‌رفت. هر نشانه‌ی خط میخی می‌توانست برابر با یک کلمه خاص یا یک دسته از مفاهیم یا صداها باشد. این امر سیستم را جهانی کرد و به سومریان اجازه داد تا نه تنها معاملات تجاری بلکه متون قوانین، اسطوره‌ها، دعاها و ادبیات را نیز ثبت کنند.
خط میخی در زمینه‌های مختلف زندگی سومریان مورد استفاده قرار می‌گرفت. چند نوع اصلی متن خط میخی وجود داشت:
تکنولوژی ایجاد لوح‌های خط میخی نسبتاً ساده اما مؤثر بود. سومریان از گل نرم استفاده می‌کردند و لوح‌های کوچکی شکل می‌دادند. سپس با استفاده از چوب نی، نشانه‌های خط میخی را بر روی لوح می‌نوشتند. پس از پایان نوشتن، لوح یا در آفتاب خشک می‌شد و یا در کوره پخته می‌شد تا محکم شود.
لوح‌هایی که از گل ساخته می‌شدند، مزیت قابل توجهی نسبت به پاپیروس یا کاغذ داشتند که بعداً توسط دیگر تمدن‌ها استفاده می‌شد. لوح‌های گلی بادوام بودند و می‌توانستند به مدت هزاران سال نگهداری شوند. بسیاری از آنها تا به امروز حفظ شده‌اند و اطلاعات ارزشمندی درباره زندگی سومریان به محققان مدرن ارائه می‌دهند.
خط نویسی سومریان تأثیر زیادی بر توسعه دیگر تمدن‌های میان‌رودان و خاورمیانه داشت. خط میخی توسط آکدی‌ها، بابلی‌ها، آشوری‌ها و دیگر ملت‌ها پذیرفته شد و آنها این سیستم نوشتاری سومری را برای نیازهای خود اقتباس و تطبیق کردند. این سیستم به مدت قرن‌ها مورد استفاده قرار گرفت، و حتی پس از ناپدید شدن سومریان به عنوان یک فرهنگ مستقل، خط میخی همچنان در جوامع دیگر ادامه یافت و توسعه یافت.
آکدی‌ها که در حدود ۲۳۰۰ سال قبل از میلاد قدرت را در میان‌رودان به دست گرفتند، خط نویسی سومری را به کار بردند و آن را برای زبان خود تطبیق دادند. بابلی‌ها و آشوری‌ها به استفاده از خط میخی ادامه دادند و نوآوری‌ها و تغییرات خود را به آن اضافه کردند. به این ترتیب، خط میخی به مدت بیش از دو هزار سال در حال استفاده بود.
با وجود دوام و جهانی بودن خود، خط میخی به تدریج از استفاده خارج شد. یکی از دلایل اصلی این امر، گسترش سیستم‌های نوشتاری الفبایی بود که استفاده از آنها راحت‌تر و ساده‌تر به نظر می‌رسید. خط میخی در ابتدا شامل چندین هزار نشانه بود و تسلط بر این سیستم چندین سال آموزش را می‌طلبید.
سیستم‌های الفبایی که در فنیقیه ظهور کردند و به خاورمیانه گسترش یافتند، تنها شامل چند ده نشانه بودند که این امر آنها را برای ثبت و خواندن بسیار راحت‌تر کرد. به تدریج، خط میخی جایگزین شد و در حدود هزاره اول قبل از میلاد دیگر مورد استفاده قرار نگرفت. با این حال، میراث آن همچنان در تاریخ خط نویسی زنده است و آن یکی از بزرگترین اختراعات تمدن بشری باقی می‌ماند.
خط نویسی سومریان تأثیر شگرفی بر توسعه فرهنگ، اقتصاد، قانون‌گذاری و مذهب نه تنها در میان‌رودان بلکه فراتر از آن داشت. خط میخی اولین سیستم نوشتاری پیچیده‌ای بود که به مردم اجازه داد تا افکار خود را ثبت کنند، جامعه را مدیریت کنند و میراث فرهنگی را برای نسل‌های آینده حفظ کنند. بدون شک، خط نویسی سومریان یکی از بزرگترین دستاوردهای تاریخ بشر بوده و تأثیرش تا به امروز احساس می‌شود.