تاریخی انcyclopedia
د کیپرس ټولنیزې اصلاحات اوږده او متنوعه تاریخ لري چې د داخلي بدلونونو او همدارنګه د بهرنیو عوامل لکه د استعمار اداره او سیاسي ګډوډۍ تاثیرات منعکس کوي. دا اصلاحات د ټولنې د ژوند مختلفو اړخونو باندې اغیزه لري، د زده کړو، روغتیا، د بشر حقونه او ټولنیز انصاف په شمول. د ټولنیزو برخو اصلاحات د کیپرس د خپلواک دولت په توګه د رامینځته کولو کې مهم رول درلود او په موجوده دور کې د دې هېواد د اتباعو د ژوند په اغیزه کې دوام لري.
د عثماني سلطنت د حکومت په موده کې، له 1571 څخه تر 1878 پورې، کیپر د عثماني امپراتورۍ له کنټرول لاندې و. عثمانیان څو اداري او ټولنیزې اقتصادي اصلاحات نافذ کړل، چې موخه یې د ټاپو مدیریت او ثبات وساتل. مګر دا اصلاحات په عمده توګه یوازې د اداري جوړښت پورې محدود وو، نه د ټولنیزې برخې په ټولو. د عثماني دولت اساسي دندې د نظم او مالیاتو کنټرول ساتل وې. د ټولنیز ملاتړ برخه کې، عثماني واکمني د دودیزو جوړښتونو لکه د مسلمان او مسیحي ټولنو د پیاوړي کولو لامل شوه.
عثماني اصلاحات د کرنې په برخه کې هم اغیزه وکړه. تمرکز د اوبو د لګولو او ځمکې د مالکیت په ښه کولو باندې وو. مګر دا اصلاحات د اکثریت وګړو د سوکالۍ په ښه کولو کې مرسته ونه کړه، او ټولنیز ناانصافي په پام کې نیول شوې پاتې شوه. د اجیرۍ سیسټم چې په کلیو کې موجود و، د اکثرو کیپریو لپاره د ټولنیز مقام لوړولو امکانات محدود کړل.
کله چې بریتانیا په 1878 کال کې د کیپرس کنټرول په غاړه واخیست، نو د اصلاحاتو نوې څپې، پشمول د ټولنیزو اصلاحاتو پیل شو. د بریتانوي حکومت پر مهال، ټاپو د سیاسي، اقتصادي او ټولنیزو برخو کې لوړو بدلونونو سره مخ و. د بریتانیا د استعماري چارواکو هدف د کیپرس زیربنایي جوړښت ته نړيوال کول، کرنه وده ورکول او د مالیاتي سیستم موثر جوړول و. مګر اصلاحات تل د محلي وګړو د ژوند شرایطو ته وده ور نه کړه.
د ټولنیز بدلونونو له جملې څخه یو له مهمو بدلونونو څخه چې بریتانیایانو رامنځته کړې، د زده کړې سیستم وده وه. په کیپرس کې ښوونځي جوړ شوي، د زده کړې لپاره شرایط ښه شوي، په ځانګړې توګه د یوناني ټولنې لپاره. مګر د ترکی کیپریو لپاره د زده کړې سره لاسرسی لا هم محدود و. د زده کړې سیستم د انګلیسي - یوناني ارزښتونو او دودونو په لور وه، چې د ټاپو د دواړو عمده توکمونو تر منځ د کلتوري توپیرونو د رامنځته کېدو لامل شو.
په روغتیا کې، بریتانیا د عامې روغتیا سیستم معرفي کړ، چې د محلي خلکو لپاره طبي مرسته برابره کړه. مګر د بې وزلو خلکو لپاره د طبي خدماتو غوره لاسرسی پاتې شو، او ناروغۍ لکه ملاریا او تومور، د کیپریو روغتیا ته زیان رسول دوام کړی. استعماري چارواکو هم د زیربنایي ودانیو پرمختګ لپاره هڅې ګړندۍ کړې، پشمول د سړکونو او د اوبو رسونې سیستم، چې د ژوند د ښه کولو په برخه کې مرسته وکړه، مګر د ټولنیزې ناانصافي مسلې ته حل نه ورکړ.
د 1960 کال کې د خپلواکۍ د ترلاسه کولو وروسته، د کیپرس جمهوریه د خپلې ټولنیزې اصلاحاتو کې پیل وکړ. د خپلواکۍ په لومړیو کلونو کې، حکومت هڅه وکړه چې ټولنیز بنسټونه پیاوړي کړي او ټولو اتباعو ته، پرته له توکمی انحصار سره، مساوات برابره کړي. د دې هڅو په چوکاټ کې نوی د اساسي قانون جوړښت تصویب شو، چې د اقلیتونو حقوقو ساتنه او د انکلاسي ټولنې رامینځته کولو شامل و.
د ټولنیزې برخې په کې د لومړنیو ستر ګامونو څخه یوه د ټولو اتباعو لپاره د زده کړو تامین کولو پروګرام پیل کول و. په 1960 کلونو کې، حکومت د ملي زده کړې سیستم جوړ کړ، چې موخه یې د لوړې سواد کچې لوړول او د معیاري زده کړې ته لاسرسی برابرول و. پروګرام د یوناني او ترکی کیپریو لپاره هدف درلود، چې دا د ټاپو په تکوین کې د ټولنیزو او توکمیز فرقونو د ختمولو لپاره مهم ګام و.
سربیره پر دې، په دې دوره کې د روغتیا سیستم د ښه کولو کار هم پیل شو. نوي روغتونونه، کلینیکونه او طبي تاسیسات جوړ شول، چې د ډیر شمیر اتباعو لپاره د طبي خدماتو ته لاسرسی برابر شو. مګر د طبي دعوی او د طبي خدمتونو د لوړو لګښتونو ستونزمن حل وفرماوه.
د 1974 کال د ترک یرغل سره تړلی شخړه د کیپر د ټولنیز سیسټم کې زيات بدلونونه رامنځته کړل. ټاپو په دوو برخو ویشل شو، او دا ویش د ټولنیزې ژوند په مختلفو اړخونو تاثیر وکړ. د کیپر جمهوریه پر سویل برخه کې اصلاحاتو ته دوام ورکړ، پداسې حال کې چې شمال ټاپو د ترکیې په کنټرول کې و، چې د ټولنیزو هڅو همغږي ستونزمنه کړه.
په دې موده کې د ټولنیزو ساحه کې د وضعیت د ثبات لپاره هلې ځلې شوې، چې د ویجاړو شویو زیر بناوو ترمیم او د کډوالو لپاره د ژوند شرایطو د ښه کولو پروګرامونه شامل و. زرګونه کیپریو، چې د شخړې له امله یې د خپلو کورونو پریښودو ته اړ شوي وو، ملاتړ او کډوالۍ ته اړتیا درلوده. د دې ستونزو د حل لپاره، حکومت مختلف ټولنیز پروګرامونه رامینځته کړل، پشمول د هستوګنې مرستې، مالي مرستو او کډوالو لپاره د زده کړو پروګرامونو.
د ټاپو د تقسیم وروسته، د کیپر جمهوري حکومت د ټولنیزې زیربنایي جوړښت په جوړولو کې متمرکز شو، چې د یوناني کیپریو لپاره د ژوند کیفیت ته وده ورکوي. په خاصه توګه، په دې دوره کې د هستوګنې، روغتیا او ټولنیز تأمین په برخه کې نوي ټولنیز پروګرامونه معرفي کړل. حکومت هم د دندې د شرایطو ښه کولو او د کارکوونکو د حقونو د ساتنې لپاره یو شمیر تدابیر ونیول.
په وروستیو لسیزو کې، د کیپرس جمهوري دولت د ټولنیزو اصلاحاتو په وړاندې کولو سره د اتباعو د ژوند کیفیت ښه کولو لپاره هڅې کوي، په ځانګړې توګه د اروپايي اتحادیې سره د غړیتوب په چوکاټ کې، چې کیپرس په 2004 کې ترلاسه کړی. د ټولنیزې سیاست معیارونه د EU د غوښتنو سره سم تطبیق شوي، چې د ټولنیزو خدماتو او د اتباعو حقوقو ښه کولو لامل شوي.
د ټولنیزې برخې یوې مهمې اصلاحاتو د تقاعدۍ بیمه سیستم پرمختګ و. د کیپرس تقاعدۍ بیمه سیستم ته نړېواله ورګډه شوه، چې د ستراتيژۍ ثبات او د ضعیف اتباعو لپاره د تمویل د خطراتو له منځه وړلو لپاره مرسته وکړه. همدارنګه، د محدودیتونو لرونکو کسانو او تقاعد شویو لپاره هم نوي پروګرامونه معرفي شوې، چې د ټولنیزې خوندیتوب کچه لوړه کړې.
د روغتیا سیستم هم بدلون پکې راغلی. په 2019 کال کې د ملي روغتیا نوې سیسټم معرفي شوه، چې ټولو اتباعو او د کیپر د پایداره اوسیدونکو لپاره د طبی خدمتونو برابرولو ته لاسرسی برابروي. دغه اصلاحات د طبي مرستې د لاسرسي او کیفیت په کچه لویې لوړېتوب ته لار هواره کړې، او د ټاپو د اکثریت اوسیدونکو لپاره مالي خنډونه کم کړي.
کیپر هم د زده کړې سیستم ته وده ورکوي، چې په ټولو کچو د معیاري زده کړو ته لاسرسی برابروي. په وروستیو کلونو کې، په هیواد کې د پوهنتونونو سیسټم معرفي شو، چې د لوړ کیفیت زده کړې وړاندې کوي، چې د ټاپو پر اساس د محصلینو شمېر لوړ کړی او همدارنګه د نړیوالو محصلینو جلب ته وده ورکوي.
د کیپرس ټولنیزو اصلاحاتو د دې هېواد د اتباعو د ژوند ښه کولو او د ټولنیز انصاف تامین کې مهمه برخه درلوده. دا اصلاحات د کیپرس حکومتي اراده د دې په هڅه کې انځوروي چې یوه انکلاسي او عادلانه ټولنه رامنځته کړي، چې هر اتباع ته د معیاري زده کړو، روغتیایي خدماتو او ټولنیز خوندیتوب ته لاسرسی برابر کړي. مګر د ټاپو د تقسیم سره تړلي ستونزې او د حکومت پر وړاندې موجودې ننګونې لا هم په پام کې نیول شوي، چې د ټولنیزې ثبات او مساوات په لور د لا زیاتو هڅو اړتیا لري. د کیپرس اوسني ټولنیزې اصلاحات د دولت بنسټونه لا د لا غښتلتیا لپاره پیاوړي کوي، چې د اتباعو لپاره د ژوند او کار غوره شرایط تضمین کړي.