تاریخی انcyclopedia
بولیواری انقلابی یوه سیاسي او ټولنیز حرکت دی چې په ونزوئلا کې د شلمې پیړۍ په پای کې رامنځته شو او تر دې دمه هیواد او د دې خلکو باندې اغیزه لري. دا تحریک چې د سیمون بولیوار په نظریاتو ولاړ دی او د ټولنې د بدلون لپاره هڅه کوي، د ونزوئلا او د لاتینې امریکا په تاریخ کې یوه مهمه میراث ده.
د شلمې پیړۍ تر پای پورې، ونزوئلا له ګڼو ستونزو سره مخ وه، چې ژور اقتصادي نابرابري، فساد، سیاسي ناخوالو، او د ټولنیزو خدماتو نشتوالی شامل وو. د نفوس لویه برخه د پخوا ژوند کولو حالاتو کې ژوند کاوه، پداسې حال کې چې اېلیټونه د هیواد د نفتي سرچینو څخه ګټه پورته کوله. دغه شرایط د خلکو د نارضایتي او بدلون غوښتنې لپاره کاتالیست و.
د بولیواری انقلابی کلیدي شخصیت یوګو چاويز و، چې په 1992 کال کې یې د پوځی کودتا له لارې حکومت ماته ورکولو هڅه وکړه. سره له دې چې ناکامه شو، چاويز د مقاومت سمبول شو او ژر تر ژره سیاسي ساحه ته لاړ. په 1998 کال کې یوګو چاويز د جمهوري ریاست ټاکنو کې بریالی شو، چې د ټولنې د سیاسي او اقتصادي سیستم د بدلون ژمنه یې وکړه چې د سوسیالیزم او برابرۍ نظریاتو ته متکي و.
د چاويز د واکمنۍ په راتګ سره، هغو لوړو اصلاحاتو ته پیل وکړ چې "بولیواری انقلابی" په نوم یادیږي. هغه د ټولنیزو شرایطو د ښه کولو، د ژوند کچې لوړولو، او د تعلیم او روغتیا په برخه کې د لاسرسي لپاره کوښښ وکړ. چاويز د شتمنۍ د وېش پروگرامونه پیل کړل، چې د نفت صنعت ملی کول تر اوسه پورې د بې وزلو طبقاتو لپاره ټولنیز پروګرامونه رامنځته شول.
چاويز د سیاسي سیستم کې بدلونونه راوستل او نوې ادارې او ګوندونه جوړ کړل، لکه د ونزوئلا د متحد سوسیالست ګوند (PSUV). هغه همدارنګه د مخالفت سره ودریدل چې په فعاله توګه یې د هغه کړنو او سیاسي فیصلو په لور نیوکه کوله. د مخالفینو سره شخړې اکثراً د لویو احتجاجونو او تاوتریخوالی لامل شوې، چې د 2002 کال د کودتا هڅې هم شاملې وې، کله چې چاويز د لنډ وخت لپاره واک له لاسه ورکړ، خو وروسته د خپلو ملاتړانو په مرسته بیرته وګرځید.
سره له دې چې د ټولنیزو سیاستونو په برخه کې پام وړ لاسته راوړنې وې، لکه د تعلیم او روغتیا ته د لاسرسي ښه کولو، په ونزوئلا کې اقتصادي وضعیت هنوز غیر ثابت و. د نړیوالو نفتو قیمتونو پورې تړلی، د هیواد اقتصاد له سختو چلینجونو سره مخ شو کله چې د نفتو قیمتونه کم شو. دغه کمښت د توکو کمښت، افراطیت، او اقتصادي بحران لامل شو چې د خلکو نارضایتي زیاته کړه.
د چاويز د مړینې وروسته په 2013 کال کې، د هغه ځای ناستی نیکولاس مادورو د هغه سیاستونه دوام ورکړ، مګر له زیاتیدونکي مخالفت او اقتصادي ډېرو ستونزو سره مخ شو. بولیواری انقلابی چې چاويز پیل کړه، یو پیچلی میراث پرېښود. ملاتړوال ادعا کوي چې دغه انقلابی د څو میلونونو ونزوئلایانو د ژوند پرمختګ او مهم ټولنیز بدلونونه رامنځته کړل. انتقاد کوونکي برعکس، د واکمنۍ تمایلاتو، اقتصادي کمزوري او د بشر حقونو تخلف ته اشاره کوي.
بولیواری انقلابی د نړیوالې ټولنې پام ځانته راجلب کړ. ځینې لاتینې امریکا هیوادونه او د بشر حقونو سازمانونه د چاويز او د هغه اصلاحاتو ملاتړ وکړ، پداسې حال کې چې نور، چې په کې امریکا او ګڼ شمېر اروپايي هیوادونه شامل دي، د هغه کړنې غندنې کړې، ادعا کوي چې دا د دموکراتیکو ادارو او بشر حقونو ته زیان رسوي. د ونزوئلا وضعیت د نړیوالو خبرو اترو لپاره یوه مهمه موضوع شوه.
اوسنی ونزوئلا لاهم د بولیواری انقلابی پایلو سره مخ دی. اقتصادي بحران لاهم ژوره ده، چې د خلکو کټ مټ مهاجرت او بشري ستونزو لامل کیږي. سیاسي ناامني او د خلکو نارضایتي لاهم لوړه پاتې ده، چې د مادورو حکومت لپاره د وضعیت کنټرول په هڅو کې ستونزې رامنځته کوي. نوې حرکتونه او ابتکارات د هیواد د بدلون او د بحران څخه د وتلو لپاره په افق کې راوتلي.
بولیواری انقلابی د ونزوئلا په تاریخ کې یوه مهمه او متنازعه پړاو پاتې دی. دا د میلیونونو خلکو ژوند ته تاثیر لري او د هیواد سیاسي تصویر د څو کلونو لپاره شکل ورکړی. هغه پوښتنې چې د دغه تحریک او د دې په اوسنۍ اغیزه کې تفسیر د څه ډول دی، لا هم پرانستې پاتې دي، او راتلونکي نسلونه به د دې میراث او د ونزوئلایانو ټولنې لپاره यसको معنی باندې بحث ته دوام ورکړي.