دانشنامه تاریخی
تاریخ باستانی ترکمنستان هزاران سال را در بر می‌گیرد و شامل بسیاری از تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و مردم است که اثر خود را بر روی این زمین منحصر به فرد گذاشته‌اند. منطقه‌ای که اکنون ترکمنستان در آن واقع شده، به عنوان یک گره مهم در جاده ابریشم بزرگ عمل کرده و شرق و غرب را به هم متصل می‌کند. این سرزمین شهرهای باستانی، فناوری‌های نوآورانه، هنر و تجارت بوده است.
تاریخ ترکمنستان با ظهور اولین انسان‌ها در خاک ترکمنستان امروزی آغاز می‌شود. یافته‌های باستان‌شناسی نشان دهنده وجود سکونت‌گاه‌های باستانی متعلق به دوران سنگی و برنزی است. مشهورترین آنها لایه‌های فرهنگی موجود در مناطق تجن و ماری هستند که ابزارهای کار، جواهرات و سفال پیدا شده‌اند.
در سومین هزار سال قبل از میلاد، نخستین دولت‌های تشکیل شده‌اند. یکی از مهم‌ترین آنها فرهنگ واحه‌های باستانی معروف به مارگیانا است. این منطقه به خاطر واحه‌های خود مشهور بود که منابع حیاتی مانند آب و زمین‌های کشاورزی را برای مردم محلی فراهم می‌کرد.
در دوره وجود تمدن‌های باستانی در ترکمنستان، هنر و صنعت شکوفا شد. هنرمندان سفال، جواهرات و پارچه‌هایی را تولید کردند که در بازارهای محلی و بین‌المللی بسیار ارزشمند بود. به عنوان مثال، محصولات معروف مارگیان به خاطر کیفیت بالا و الگوهای منحصر به فرد خود شناخته شده بودند.
علاوه بر این، در خاک ترکمنستان امروزی، شهرهای باستانی مهمی مانند نیسا وجود داشت که مرکز مهم زرتشتی و زندگی فرهنگی بود. نیسا به محل دفن شاهان و مرکز مذهبی مهم تبدیل شد که نشان‌دهنده اهمیت این شهر در دوران باستان است.
با توسعه تجارت و تقویت روابط سیاسی، دولت‌های بزرگتری در خاک ترکمنستان تشکیل شدند. یکی از معروف‌ترین آنها پادشاهی هخامنشی بود که در قرن‌های ششم تا پنجم قبل از میلاد وجود داشت. این دولت شامل مناطق وسیعی از جمله ترکمنستان امروزی، ایران و دیگر نواحی بود.
در این زمان، معماری در خاک ترکمنستان به شدت توسعه یافت. ساختمان‌های باستانی ساخته شده از آجرهای پخته شده، شاهدی بر سطح بالای ساخت‌وساز بود. هنرمندان معابد، کاخ‌ها و شهرهای مستحکم باشکوهی را بنا کردند که از تهدیدات خارجی حفاظت می‌کردند.
در قرن چهارم قبل از میلاد، ترکمنستان شاهد حمله اسکندر مقدونی بود که این سرزمین‌ها را فتح کرد و آنها را به امپراتوری خود افزود. پس از مرگ او، منطقه تحت تأثیر فرهنگ هلنیستی قرار گرفت که ایده‌ها، فناوری‌ها و سبک زندگی جدیدی را به ارمغان آورد.
دوره هلنیستی مرحله‌ای مهم در توسعه ترکمنستان بود. در خاک شهرهای امروزی، سکونت‌گاه‌های جدیدی ایجاد شد و همچنین روابط تجاری فعالی با یونان و فرهنگ‌های دیگر برقرار شد. این دوره همچنین به یکپارچگی گروه‌های فرهنگی و زبانی مختلف کمک کرد.
پس از سقوط امپراتوری هلنیستی، پادشاهی ساسانی در قرن سوم میلادی به قدرت رسید. این دولت به پیشرفت علم، هنر و دین کمک شایانی کرد. در خاک ترکمنستان، راه‌های تجاری مهمی وجود داشت و ساسانی‌ها سعی در کنترل این مسیرها برای تأمین منافع اقتصادی خود داشتند.
در این زمان، زرتشتی‌گری دوباره رونق یافت و به دینی غالب در منطقه تبدیل شد. معابد و زیارتگاه‌هایی ساخته شد و همچنین literacy و سنت‌های ادبی گسترش یافت. این امر به تقویت هویت فرهنگی مردم محلی کمک کرد.
از قرن هفتم با ورود عرب‌ها، مرحله جدیدی در تاریخ ترکمنستان آغاز شد. فتح عربی منجر به گسترش اسلام شد که تأثیر زیادی بر فرهنگ و زندگی اجتماعی منطقه گذاشت. مردم محلی دین جدید را پذیرفتند و بسیاری از عناصر فرهنگ عربی به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی ترکمن‌ها تبدیل شد.
پس از فتح عربی، ترکمنستان تحت کنترل سلسله‌های مختلفی قرار گرفت، مانند قاغان‌نشین ترک که نقش مهمی در تاریخ منطقه ایفا کرد. ترک‌ها عناصر فرهنگی و زبانی جدیدی را به ارمغان آوردند که بر شکل‌گیری مردم ترکمن تأثیر گذاشت.
تاریخ باستانی ترکمنستان میراث فرهنگی غنی‌ای را به جا گذاشته است. کاوش‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی چون مرو و نیسا به گشایش افق‌های جدیدی در درک گذشته این منطقه ادامه می‌دهند. یافته‌های مکشوفه در این مناطق گواهی بر سطح بالای توسعه علم، هنر و صنایع دستی دارد.
فرهنگ ترکمنی سنت‌های اجداد خود را حفظ کرده و شامل مهارت‌های دستی منحصربه‌فرد، موسیقی، رقص و ادبیات شفاهی است. هنرمندان هنوز هم قالی‌ها و محصولات دیگری را تولید می‌کنند که هم در بازارهای محلی و هم در بازارهای بین‌المللی مورد استقبال قرار می‌گیرد.
تاریخ باستانی ترکمنستان مسیری شگفت‌انگیز از توسعه را طی کرده است که از میان فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف گذشته است. این سرزمین جایی است که ایده‌ها ملاقات کرده و تبادل شده‌اند، جایی که فناوری‌ها و هنرهای جدید متولد شده‌اند. مطالعه این تاریخ به درک بهتر واقعیت‌های کنونی ترکمنستان و جایگاه آن در جهان کمک می‌کند.