دانشنامه تاریخی
استقلال ترکمنستان، که در ۲۷ اکتبر ۱۹۹۱ اعلام شد، نتیجه فرایند طولانی تعیین سرنوشت ملی و تکامل تاریخی پیچیده‌ای است که دهه‌ها را دربرمی‌گیرد. مسیر استقلال با تحول‌های سیاسی و اقتصادی، درگیری‌های داخلی و تغییرات چشمگیر در آگاهی مردم همراه بود. این فرایند نمی‌تواند خارج از زمینه دوران شوروی در نظر گرفته شود که اثر عمیقی بر تاریخ و فرهنگ کشور گذاشت.
ترکمنستان در سال ۱۹۲۴ به بخشی از اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شد و از آن زمان سیستم سیاسی و اقتصادی آن تحت کنترل مسکو قرار داشت. در این سال‌ها، کشور تغییرات قابل توجهی را تجربه کرد که بر هویت و خودآگاهی آن تأثیر گذاشت. در طول دوره شوروی، سیاست روسی‌سازی به‌طور فعال اجرا شد، اما در عین حال، توسعه فرهنگ و زبان ملی نیز اتفاق افتاد.
تا دهه ۱۹۸۰، مشکلات اقتصادی و سرکوب‌های سیاسی تشدید شد و این موضوع نارضایتی در میان مردم را به دنبال داشت. "گلاسنوست" که توسط میخائیل گورباچف اعلام شد، درهای بحث در مورد مشکلاتی را که جمهوری‌ها با آنها مواجه بودند، از جمله ترکمنستان، گشود. جنبش‌های محلی برای استقلال شروع به فعالیت کردند که در نهایت به تمایل آنها برای تأسیس استقلال خود منجر شد.
در اواخر دهه ۱۹۸۰، در ترکمنستان جنبش‌های ملی شکل گرفتند که به دنبال حقوق و منافع مردم ترکمن بودند. در سال ۱۹۸۹، قانون اساسی جدیدی تصویب شد که زبان ترکمنی را به‌عنوان زبان دولتی اعلام کرد و موقعیت خودآگاهی ملی را تقویت کرد. این امر مبنایی برای گام‌های بعدی به سمت استقلال ایجاد کرد.
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، ترکمنستان با انتخابی مواجه شد: ادامه حضور در اتحاد در حال فروپاشی یا اعلام استقلال. در ۲۷ اکتبر ۱۹۹۱، شورای عالی ترکمنستان تصمیم به اعلام استقلال گرفت که در یک رفراندوم مورد حمایت قرار گرفت. این روز به یک رویداد نمادین در تاریخ کشور تبدیل شد و دوره جدیدی را برای مردم ترکمن گشود.
پس از اعلام استقلال، ترکمنستان با چالش‌های زیادی مواجه شد. باید یک سیستم سیاسی جدید ایجاد می‌شد که بتواند به‌طور مؤثر کشور را مدیریت کند. اولین رئیس‌جمهور ترکمنستان، سапارمورات نیازوف، شد که به‌سرعت قدرت را در دستان خود متمرکز کرد و سیاست حکمرانی خودکامه را آغاز نمود.
نیازوف مسیر «وحدت ملی» و «احیای ملیت» را اعلام کرد که به تقویت هویت ترکمنی کمک کرد. همچنین او مفهوم «ترکمن‌باشی» (به معنی «رئیس ترکمن») را معرفی کرد که پرستش شخصیت او را تقویت و او را به یک شخصیت کلیدی در زندگی سیاسی کشور تبدیل کرد.
در سال‌های اولیه استقلال، ترکمنستان با مشکلات اقتصادی جدی ناشی از میراث اقتصاد برنامه‌ریزی شده شوروی مواجه شد. نیاز به انتقال به مکانیزم‌های بازار به اصلاحات نیاز داشت، اما به دلیل کمبود تجربه و مهارت در محیط اقتصادی جدید، کشور با بی‌ثباتی اقتصادی روبرو بود.
بخش کشاورزی، به‌ویژه کشت پنبه، منبع اصلی درآمد باقی ماند، اما نیاز به مدرنیزه کردن تولید احساس می‌شود. در این زمان تلاش‌هایی برای تنوع بخشی به اقتصاد صورت گرفت، اما تغییرات واقعی به آرامی پیش رفت. ترکمنستان به‌طور فعال صادرات هیدروکربن‌ها را توسعه داد که به‌مرور زمان نقش کلیدی در توسعه اقتصادی آن ایفا کرد.
استقلال همچنین به تغییرات در حوزه اجتماعی منجر شد. حذف سیستم آموزشی و بهداشتی شوروی نیاز به ایجاد مؤسسات جدیدی را فراهم کرد که به‌دنبال نیازهای یک دولت مستقل بودند. آموزش برای اقشار وسیع‌تری از جامعه در دسترس‌تر شد و توسعه سیاست فرهنگی به احیای سنت‌ها و آداب ملی کمک کرد.
ادبیات، موسیقی و هنر ترکمن به‌سرعت در حال توسعه بودند و هنرمندان و نویسندگان محلی فرصت بیان نظرات و احساسات خود را پیدا کردند. جشنواره‌های ملی به بخشی مهم از زندگی اجتماعی تبدیل شد و به تقویت هویت فرهنگی و همبستگی مردم کمک کرد.
پس از کسب استقلال، ترکمنستان "بی‌طرفی" را اعلام کرد که اساس سیاست خارجی آن شد. این تصمیم در زمینه وضعیت ژئوپلیتیکی منطقه اتخاذ شد، جایی که کشورهای همسایه با درگیری‌ها و بی‌ثباتی رو به رو بودند. بی‌طرفی به ترکمنستان اجازه داد از درگیری‌های نظامی دوری کند و بر توسعه داخلی خود تمرکز کند.
ترکمنستان به‌طور فعال روابط دیپلماتیک با کشورها و سازمان‌های بین‌المللی را توسعه داد که به جذب سرمایه‌گذاری و فناوری‌های خارجی کمک کرد. بی‌طرفی به کشور این امکان را داد که اقتصاد خود را بدون دخالت در درگیری‌ها و ایجاد دشمنان در صحنه بین‌المللی توسعه دهد.
با وجود دستاوردها، ترکمنستان همچنان با مجموعه‌ای از چالش‌های مدرن مواجه است. وابستگی اقتصادی به صادرات هیدروکربن‌ها کشور را نسبت به تغییرات در بازارهای جهانی آسیب‌پذیر می‌سازد. مشکلات زیست‌محیطی ناشی از استفاده بیش از حد از منابع آب نیز نیاز به توجه و رویکرد جامع برای حل آن را ایجاب می‌کند.
مسائل اجتماعی، مانند سطح زندگی مردم، دسترسی به آموزش و بهداشت نیز همچنان از اهمیت زیادی برخوردارند. ترکمنستان باید به ادامه اصلاحات و توسعه نهادهای دموکراتیک پرداخته تا به توسعه پایدار و پایدار کشور اطمینان حاصل کند.
استقلال ترکمنستان یک مرحله مهم در تاریخ کشور بود و دوره جدیدی را برای مردم ترکمن گشود. این فرایند پر از دستاوردها و چالش‌هایی بود که به‌طور مداوم بر زندگی کشور تأثیر می‌گذارد. درک این زمینه تاریخی برای آگاهی از فرایندها و چالش‌های مدرنی که ترکمنستان در تلاش برای شکوفایی و توسعه پایدار با آنها مواجه است، ضروری است.