دانشنامه تاریخی
ترکمنستان یک کشور چند زبانه با سنت های زبانی غنی است که زبان نقش مهمی در تشکیل هویت فرهنگی و غرور ملی ایفا می کند. ویژگی های زبانی ترکمنستان به فرآیندهای تاریخی، اجتماعی و فرهنگی مربوط می شود که در طول قرن ها در این سرزمین رخ داده است. زبان رسمی و رایج ترین زبان در این کشور ترکمنی است، اما زبان های دیگری مانند روسی، ازبکی و زبان های مختلف اقلیت ها نیز استفاده می شود.
زبان ترکمنی به گروه زبان های ترک تعلق دارد که بخشی از خانواده زبان های گسترده تر آلتایی است. این زبان زبان رسمی ترکمنستان است و اهمیت زیادی برای هویت ملی دارد. زبان ترکمنی از الفبای لاتین استفاده می کند که در سال 1993 معرفی شد و جایگزین سیریلیک شد که در دوره شوروی استفاده می شد. این تغییر نماد تمایل به استقلال ملی و بازگشت به ریشه های تاریخی است.
زبان ترکمنی دارای چندین گویش است که عمده ترین آنها گویش های جنوبی و شمالی هستند. این گویش ها در تلفظ، واژگان و نحو متفاوت هستند، اما به طور کلی درک متقابل دارند. یکی از ویژگی های بارز زبان ترکمنی استفاده از تعداد زیادی واژه قرضی از زبان های فارسی، عربی و روسی است که تأثیر تاریخی فرهنگ های همسایه را بازتاب می دهد.
ترجمه زبان ترکمنی به الفبای لاتین در سال 1993 یک مرحله مهم در تأسیس استقلال ترکمنستان بود و تمایل به پیوند نزدیک تر با جامعه جهانی را نشان می داد. این انتقال نه تنها یک عمل سیاسی، بلکه یک عمل فرهنگی بود که نماد رد گذشته شوروی و بازگشت به ریشه های ترک بود. ورود الفبای لاتین امکان تقویت پیوند ترکمنستان با دیگر کشورهای ترک، مانند ترکیه، قزاقستان و آذربایجان که آنها نیز از الفبای لاتین استفاده می کنند، را فراهم کرد.
با این حال، این فرآیند بدون چالش نبود. انتقال از سیریلیک به لاتین درک متن را برای افراد سالمند دشوار کرد که به نوشتار قدیمی عادت کرده بودند. در عین حال، جوانان و سیستم آموزشی به سرعت به نُرم های جدید تطابق پیدا کردند و این امر باعث توسعه بیشتر الفبای لاتین در زندگی روزمره شد.
زبان روسی در ترکمنستان نقش مهمی دارد، با وجود این که زبان ترکمنی زبان اصلی در امور رسمی و دولتی است. زبان روسی به طور گسترده ای در عرصه تجارت، علم و آموزش و همچنین در ارتباطات بین ملی استفاده می شود. این نتیجه مدت طولانی حضور ترکمنستان در دوره شوروی است که در آن زبان روسی برای بسیاری از ملت های آسیای مرکزی زبان بین المللی شده بود.
امروز زبان روسی هنوز هم در ترکمنستان اهمیت خود را حفظ کرده است، به ویژه در میان نسل های مسن تر که به استفاده از زبان روسی برای ارتباطات ادامه می دهند و همچنین در زندگی حرفه ای و فرهنگی. زبان روسی همچنان یک ابزار مهم برای تبادل اطلاعات با کشورهای دیگر، به ویژه با کشورهای مستقل مشترک المنافع است.
در ترکمنستان چندین مدرسه و رسانه فارسی زبان وجود دارد که نشان دهنده ی اعتبار این زبان در جامعه معاصر است. با این حال، با وجود اهمیت خود، استفاده از زبان روسی به تدریج کاهش می یابد، به ویژه در میان جوانان، به دلیل سیاست دولتی که به توسعه و ترویج زبان ترکمنی متمایل است.
در حوزه آموزش ترکمنستان، سیاست دوزبانه ای وجود دارد که در آن زبان ترکمنی زبان اصلی آموزش است، اما زبان روسی و زبان های دیگر نیز در مدارس آموزش داده می شوند. در مدارس معمولاً از زبان ترکمنی برای تدریس اکثر دروس استفاده می شود، اما زبان روسی و همچنین زبان انگلیسی زبان های خارجی الزامی هستند. در برخی مدارس، به ویژه در شهرهای بزرگ، رویکرد سه زبانه ممکن است، جایی که زبان انگلیسی به عنوان زبان سوم تدریس می شود.
در دهه های اخیر، در ترکمنستان تمایل به تقویت موقعیت زبان ترکمنی در نظام آموزشی وجود دارد. تلاش هایی برای بهبود تدریس زبان ترکمنی، ایجاد کتاب های درسی جدید و مواد آموزشی به زبان ترکمنی صورت می گیرد. در عین حال، برای بسیاری از دانش آموزان، تسلط به زبان روسی هنوز هم یک عامل مهم است، به ویژه برای دسترسی به اطلاعات و انتشارهای علمی که معمولاً به زبان روسی یا انگلیسی منتشر می شوند.
ترکمنستان یک کشور چند قومی است و در آن چندین گروه قومی و زبانی زندگی می کنند که هر کدام سهم خود را در تنوع زبانی کشور ایفا می کنند. از جمله آنها ازبک ها، روس ها، قزاق ها، تاتارها، ارمنی ها و همچنین اقلیت هایی هستند که به زبان های مختلف صحبت می کنند. این گروه های قومی زبان ها و سنت های فرهنگی خود را حفظ می کنند، اما هر ساله ادغام و انتقال به استفاده از زبان ترکمنی به عنوان وسیله اصلی ارتباطی انجام می شود.
زبان ازبکی که در مناطق جنوبی ترکمنستان رایج است، توسط ساکنان این مناطق نیز صحبت می شود. زبان ازبکی در زندگی روزمره، از جمله برای ارتباطات خانوادگی و در بازارها، استفاده می شود، اما در مدارک رسمی عقب تر از زبان ترکمنی است.
علاوه بر این، در ترکمنستان همچنین دیگر زبان های اقلیت ها مانند ارمنی، کردی و تاتاری نیز به طور فعال حفظ می شوند. این زبان ها در زمینه خانوادگی و فرهنگی استفاده می شوند و همچنین در سازمان ها و انجمن های فرهنگی مختلف خود را نشان می دهند. اما، مانند دیگر کشورهای آسیای مرکزی، اکثر سخنگویان این زبان ها نیز به زبان های ترکمنی و روسی صحبت می کنند.
سیاست زبانی ترکمنستان در آینده احتمالاً به تقویت موقعیت زبان ترکمنی به عنوان ابزار اصلی ارتباطی در کشور خواهد پرداخت. قدم مهم ادامه اصلاحات در حوزه آموزش، بهبود کیفیت آموزش زبان ترکمنی و توسعه فناوری های جدید برای محبوبیت آن است. با توجه به جهانی شدن و تأثیر زبان های خارجی، از جمله انگلیسی، بر اقتصاد و علم، می توان انتظار داشت که انگلیسی نیز نقش فزاینده ای در عرصه های آموزشی و تجاری ایفا کند.
در عین حال، مهم است که به یاد داشته باشیم تنوع فرهنگی و چند زبانی بخشی مهم از بافت اجتماعی ترکمنستان باقی می ماند. کشور به کار بر روی حفظ زبان های اقلیت و حفظ هویت فرهنگی گروه های قومی مختلف ادامه خواهد داد. این نیازمند توجه به حفظ سنت ها و زبان ها در سطح محلی و همچنین حمایت از تبادل فرهنگی بین ملت های مختلف ترکمنستان است.
ویژگی های زبانی ترکمنستان با تاریخ، فرهنگ و ترکیب چند زبانه جمعیت آن مرتبط است. زبان ترکمنی به عنوان زبان رسمی، نقش مرکزی در زندگی کشور ایفا می کند و زبان روسی و دیگر زبان ها همچنان اهمیت خود را حفظ می کنند. چالش های عمده برای کشور شامل توسعه و حفظ تنوع زبانی و همچنین حفظ سنت های فرهنگی است. ترکمنستان در راه حفظ زبان و فرهنگ خود در شرایط جهانی شدن قرار دارد و مهم است که این فرآیند با حمایت از تمامی زبان های خاص این کشور همراه باشد.