تاریخی انcyclopedia
چیلي د تاریخ د شتمنۍ میراث لري، او ډیری تاریخي شخصیتونه یې په نړیوال تاریخ کې د نه هیرېدونکي نښان چپ کړی. د اصلي خلکو نه تر آزادۍ غوښتونکو او وروستي سیاسی رهبرانو پورې — ټولې دا شخصیتونه د چیلي هیواد په توګه د جوړېدنې په پروسه کې کلیدي رول درلود. په دې مقاله کې د چیلي مشهور تاریخي شخصیتونه، د هغوی لاسته راوړنې او د هیواد په پرمختګ کې د هغوی ونډه په ګوته شوې.
آوګستو پینوچت — د چیلي په تاریخ کې یو له ډیرې متنازعې شخصیتونو څخه دی. هغه پوځي ډکټیټر و چې په ۱۹۷۳ کال کې د پوځي کودتا له لارې واک ته ورسېد، او هیواد د سیاسی او اقتصادی جوړښت په بدلولو کې مهم رول ولوبوله. د هغه په رهبري کې د سالوادور الیندې ولسمشر له مقام څخه لیرې کړای شو، او یوه سخت پوځي ډکټاتوري پیل شوه چې تر ۱۹۹۰ پورې یې دوام وکړ.
پینوچت د اقتصادي آزادۍ لپاره د اصلاحاتو په لټه کې مشهور دی. هغه د بازار اصلاحات معرفي کړل، د دولت رول یې په اقتصاد کې کم کړ او د خصوصي کول هڅه وکړه. سره له دې چې اقتصادي بریاوې یې ترلاسه کړې، د هغه حکومت د بشري حقونو د پراخو سرغړونو، شکنجو او د اپوزیشن د غړو له پاره د تښتونې له امله زیانمن شوی و. د پینوچت اغیزه په چیلي کې تر اوسه پورې په زیاتې بحثونو او جادلولو کې ده، مګر د هغه رول په هیواد کې نغښتل ډیر مهم دی.
سالوادور الیندې — د چیلي لومړی سوسیالیستي ولسمشر دی چې په ۱۹۷۰ کال کې د آزادو انتخاباتو له لارې ټاکل شوی. هغه د کارګرانو د حقونو او د لاتین امریکا په سوسیالیستي دولت جوړولو کې د مبارزې سمبول شو. الیندې هغه حکومت رهبري کړ چې د ژورې ټولنیزې او اقتصادی اصلاحاتو ترسره کولو هڅه کوله، لکه د مسو استخراج ملي کولو، بانکي اصلاحاتو او د ټولنیزو مصارفو زیاتوولو.
د هغه حکومت تر ۱۹۷۳ پورې دوام وکړ، کله چې هغه د آوګستو پینوچت لخوا د ترسره شوې پوځي کودتا له امله لیرې کړای شو چې د امریکا لخوا ملاتړ شوی و. د الیندې مرګ د کودتا په ورځ د هیواد لپاره یوه غمیزه وو، او تر اوسه د هغه د سیاست پلویانو ترمنځ عمیق احساسات راپاروي. سره له دې چې د هغه اصلاحات بشپړ نه شول، الیندې په چلي تاریخ کې یوه مهمه څېره پاتې ده او د عدالت او برابري لپاره د مبارزې سمبول دی.
پابلو Neruda — د چیلي شاعر، د ۱۹۷۱ کال د ادبیاتو نوبل انعام ګټونکی، او د شلمې پیړۍ پیل څخه تر بلې اعلان شده یوه له تر ټولو پیژندل شوې او اغیزناکې شاعر دی. Neruda نه یوازې د ادبی جینو بلکې د سیاسی فعالیت سمبول شو. هغه د کیڼې ګوند ملاتړ وکړ، د سالوادور الیندې ملاتړ وکړ، او د کارګرانو د حقونو لپاره په مبارزه کې شامل شو.
د هغه شعرونه، چې له مینې، تودوخې او اعتراض سره ډک دي، په ټوله نړۍ کې د میلیونونو لوستونکو پام ځان ته راجع کوي. د Neruda تر ټولو مشهورې اثار د "شپږ د مینې په اړه شعرونه او یو د نا امیدۍ سندره"، "د مڼې اود" او "اعتراف" دي چې په نړیواله ادبیاتو کې د مهمو کارونو په توګه پیژندل کیږي. د هغه د الیندې ملاتړ او د هیواد په سیاسی ژوند کې د هغه رول هم هغه ته په چیلي تاریخ کې یوه مهمه څیره ورکوي.
میشل باچلیت — د چیلي یو له مشهورو او موسمي سیاسی شخصیتونو څخه دی. هغه د هیواد لومړۍ ښځه ولسمشره شوه، چې په دې پوسټ کې دوه ځله کار وکړ: له ۲۰۰۶ څخه تر ۲۰۱۰ پورې او له ۲۰۱۴ تر ۲۰۱۸ پورې. باچلیت د کیڼې ګوند په استازیتوب واک ته ورسېده او په روغتیایي، تعلیمي او ټولنیزو حقوقو کې اصلاحاتو ترسره کولو کې فعاله وه.
د هغې حکومت هم د ښځو د حقوقو مسئلو او د ټولنیز نابرابري په وړاندې د مبارزې لپاره پام راواړاوه. باچلیت د بشري حقوقو د ترویج لپاره د خپلو هڅو له امله وپېژندل شوه او په مختلفو نړیوالو اتهاماتو کې نوماند شوې. د هغې د حکومت موده هم د پینوچت د دیکتاتورۍ وروسته د دموکراسۍ د بیا پیل کیدو پرمهال وه. میشل باچلیت اوس هم په نړیواله سیاست کې یو له خورا اغیزمنو ښځو څخه ده او په چیلي تاریخ کې یوه مهمه څیره پاتې ده.
ویکتور هارا — د چیلي موسیقار او سیاسی فعال دی چې د بشری حقونو او د پینوچت د دیکتاتورۍ مخالف اصول شو. هارا د چیلي د تر ټولو مشهورو موسیقۍ کسانو څخه و، د هغه سندرې هیله او اعتراض څرګندوي. هغه د الیندې حکومت ملاتړ وکړ او د سوسیالیستی اصلاحاتو ملاتړ کوونکی و.
د ۱۹۷۳ کال د کودتا وروسته، هارا نیول شوی، شکنجه شوی او وژل شوی. د هغه مرګ د ظلم او سرکوب سمبول شو چې د پینوچت په حکومت کې د هیواد پر سر تیریږي. د هغه په خاطر د چا په یاد کې په چیلي او بهر کې کنسرتونه ترسره کیږي، او د هغه موسیقي لا هم په بشري حقونو او عدالت لپاره د مبارزې په لټه کې د ډیرو نسلونو خلکو ته الهام ورکوي.
اوکټاویا مانسالیا — د چیلي انقلابي او فعال دی چې په ۲۰مه پیړۍ کې د هیواد په سیاسی وضعیت کې مهم اغیزه درلوده. مانسالیا د کارګرو او غړو د حقونو لپاره د مبارزې لپاره مشهور و، او همدارنګه د سوسیالیستی او انارشیستی نظریې ملاتړ کوونکی. د هغه فعالیت او د کارګرو د حرکتونو د تنظیمولو لپاره کوښښونه د چیلي په سیاسی پرمختګ کې مهم رول درلود.
مانسالیا په منظم شويو اعتصابونو او مظاهرو کې برخه اخیستې، د کار کولو شرایطو د ښه کولو او د شتمنۍ د عادلانه توزیع لپاره غوښتنه وکړه. هغه د هغو کسانو له ډلې څخه و چې د هیواد د راتلونکي ټولنیزو اصلاحاتو لپاره بنیاد کیښود، د کارګرانو د حقوقو او د استحصال په وړاندې مبارزه کوله. د هغه نظریات او میتودونه په لاتین امریکا او بهر کې د پراخو سوسیالیستی حرکتونو باندې تاثیر درلود.
د چیلي تاریخ د شخصیتونو سره ډک دی چې د هیواد په سیاسی، کلتوری او ټولنیز پرمختګ کې مهم اغیزه لري. آوګستو پینوچت او سالوادور الیندې د دوه متضاد سیاسی نظریو سمبول جوړ شوي، په داسې حال کې چې پابلو Neruda او ویکتور هارا په کلتور کې زیانونه لري، او میشل باچلیت او اوکټاویا مانسالیا د عدالت او بشري حقوقو لپاره مبارزه ته ادامه ورکوي. دا شخصیتونه نه یوازې د چیلي مخ جوړوي، بلکې په نړیواله کچه د آزادۍ او برابري سره د مبارزې مهم سمبولونه هم دي.