تاریخی انcyclopedia
جديد چلي د يوې متحرک او پرمختللې هيواد ښکلې بېلګه ده چې غني کلتوري ورثه او پېچلې تاريخ لري. له ۱۹۹۰ کال راهيسې د جمهوريت ټاکنې وروسته، چلي د اقتصادي او ټولنيزو چالنجونو سره مخامخ شو، د داسې ډيموکراټيکي بنسټونو جوړولو هڅه کې چې قوي کېږي او خپل اقتصاد ته عصري بُعد ورکوي. په وروستيو کلونو کې چلي د نوي غير برابري، ټولنيزو حرکتونو او ايکولوژۍ په اړه نوو چالنجونو سره مخ دی.
چلي يوه جمهوري رياست ده، چيرته چې ولسمشر د دولت او حکومت مشر دی. هغه آئين چې په ۱۹۸۰ کال کې تصويب شو، په ۲۰۰۵ کال کې تر اصلاحاتو لاندې راغلو، مګر د دې ډېرې مادې لا هم جنجالي پاتې دي. په ۲۰۱۹ کال کې، د ټولنيزې نابرابري او خدماتو لوړ نرخونو له امله د زباندې احتجاجونو په نتيجه کې شو، چې دې د نوي آئين وړاندې کولو غوښتنه وکړه.
د اکتوبر ۲۰۲۰ کال کې د ترسره شوي ريفرنډم په نتيجه کې، چلييان د نوي اساسي قانون جوړولو لپاره رايو ورکړه. دا پېښه د خلکو د بدلون او د ژوند د کيفيت د ښه کولو لپاره هيله بښونکی بود.
چلي د لاتين امريکا په سطحه يو له تر ټولو باثباته او پرمختللو اقتصادي نظامونو څخه شميرل کيږي. هيواد د خپلو طبيعي منابعو لکه مسو لپاره معروف دی، چې د صادراتو عوايدو يوه مهمه برخه جوړوي. چلي په نړۍ کې د مسو استخراج او صادراتو کې لومړی مقام لري. اقتصاد هم د کرنې، کب نيونې او سياحت له لارې تنوع مومي.
پدې حال کې، په وروستيو کلونو کې چلي د غير برابري له جدي ستونزو سره مخ دی چې د ټولنې د توجه مرکز ګرځي. د امتياز تر منځ د عوايدو توپیر د انتقاد لامل شوی، او ډېر چلييان د ټولنيزو خدماتو، لکه روغتيا او تعليم، د ښه کولو غوښتنه کوي. د دې مسئلې د حل لپاره حکومت د نابرابري کمولو ته د اصلاحاتو په لټه کې دی.
چلي د اقتصادي بدلونونو له امله د راتلونکو ټولنيزو ستونزو په وړاندې فعاله ځواب ورکوي. د ۲۰۱۹ کال احتجاجونه د خلکو د ژوند د شرايطو او لومړيو خدماتو ته د لاسرسي په اړه د عميق نا رضايت څرګندونه وه. احتجاج کوونکي د تعليم، روغتيا، او تقاعدي خدماتو د ښه کولو او د عامه ترانسپورت د قيمتونو په کموالي کې غوښتنې کړې.
حکومت، چې د احتجاجونو په غبرګون کې، د شتمنۍ کمولو او د ټولنيزو پروګرامو پراختيا لپاره يو لړ اقتصادي اقدامات اعلان کړل. خو ډېرې خلق د دې اقداماتو کافي نه بولي چې د ټولنې په جوړښت کې د موجوده ستونزو د حل لپاره مرسته وکړي.
جديد چلي د خپل کلتوري تنوع لپاره شهرت لري. د انډي ژبو کلتور، په ځانګړې توګه ماپوچې، او اروپايي دودونه د يو ځانګړي کلتوري چاپېريال رامنځته کولو لپاره ګډې شوې دي. چلي د خپلو پيداوارو او لوستونکو لکه پابلو نرودا او ګابرييل ګارسيه مارکېز سره يوځای مشهور دی، چې خپل کارونه تر اوسه د ادبياتو او هنر په برخه کې اغېز لري.
سربېره پر دې، چليايي هنر، چې پکې انځورګري، موسيقي او تياتر شامل دي، په فعاله توګه وده کوي. موسيقي، په ځانګړې توګه، د مختلفو ټولنو لپاره د ځان څرګندولو مهمه وسيله ګرځي. چليايي موسيقارانو خپلې موسيقي د اجتماعي او سياسي مسائل په هکله د بحث لپاره په ډېر استعمال کې راوړې دي.
چلي هم د اقليمي بدلونونو، ځنګلونو د پرې کولو او د اوبو د بيخ توکي ککړتيا سره جدي ايکولوژيکې ستونزو سره مخ دی. چليايي حکومت د چاپېريال د ساتنې لپاره ګامونه اخلي، مګر ډېری فعالان داسې فکر کوي چې ځينې عملونه کافي نه دي. په وروستيو کلونو کې، په هېواد کې د ايکولوژيکو حرکتونو د هڅو سره، چې د سياست او د طبيعي ساتنې په برخه کې د بدلونونو غوښتنه کوي، وده کوي.
هيواد لا دمخه د لمر او باد څخه د نوې انرژۍ سرچینې تطبيق کړي دي، او د فوسلي سونګونو څخه د خوندیتوب را کمولو ته هيله لري. چلي د دويمې مرحلې له پلوه د پایښت لرونکو پرمختګ اهدافو ته په لاره کې دی، چې هيواد په نړيواله صحنه کې مهم لوبغاړی ګرځي.
جديد چلي د يو دوو لارو ټکي کې دی. هيواد د جمهوريت، پایښت لرونکي اقتصادي وده او ټولنيز عدالت ته سترګې پر لاره لري. د آئين کې راتلونکي بدلونونه به د خلکو د ژوند ښه کولو او د ټولو اتباعو لپاره د مساوي حقونه د تامين لپاره مهم ګام په نښه کړي.
د ټولنيزو او اقتصادي چالشونو جدې پېچلتياوې چې هيواد ورسره مخ دی، د خلکو او دولت فعال ګډون ته اړتیا لري. د چلي راتلونکی په دې پورې تړلی دی چې څومره په موثرو توګه د نابرابریو، چاپېريال او جمهوريت په مسائلو کې حل لارې وړاندې کیدلی شي، او هيواد څومره کولی شي د خپلو ټولو اوسيدونکو لپاره هوسا ژوند ډاډمن کړي.
چلي د خپل غني تاريخ او کلتور سره، د راتلونکي پر لور هيله لري، هڅه کوي چې د پخوانيو ستونزو تېرېدو او د ټولو اتباعو لپاره يو عادلانه ټولنه رامنځته کړي.