تاریخی انcyclopedia
بادھیزم، چې د نړۍ له اصلي دینونو څخه دی، په سریلانکا کې ژورې ریښې لري، چیرې چې په تیرو دوه زره کلونو کې په فعاله توګه وده کړې. د دې اغیز د ژوند ټولو برخو، لکه کلتور، هنر، سیاست او ټولنیزو اړیکو ته رسېږي. بادھیزم په سریلانکا کې د میلاد نه مخکې درویشتمې پېړۍ کې راغلی او له هغې وروسته د ټاپو کلتوري پیژندنې یوه نه بیله کیدونکې برخه شوه. په دې مقاله کې به د دې په اړه بحث وکړو چې بادھیزم څرنګه د سریلانکا په مختلفو برخو کې تاثیر کړی دی.
بادھیزم په ۲۴۷ کال کې د میلاد نه مخکې سریلانکا ته د مبلغ ماهیندرا لخوا راوړل شوی، چې د هندو امپراتور اشوک زوی و، چې د هند له مشهورو rulers څخه دی. ماہیندرا د بودا پیغام ویشلو او ډیری پیروان راجلب کړل. هغه په ټاپو کې لومړی بودایي راهبوالی هم تاسیس کړ، چې د دین د لا نوره ودې لپاره بنسټ وګرځید.
د سلطنت کورنۍ په ملاتړ، بادھیزم په چټکۍ سره په ټول هیواد کې خپور شو، چې رسمي دین شو. د بادھیزم شاهان، لکه دوتګاماني، د بادھیزم د پراختیا او ساتنې په برخه کې کلیدي رول درلود، معبدونه او سټوپاګان جوړولو چې دې د بادھیزم د پیاوړتیا او خپرولو لپاره مرسته وکړه.
بادھیزم د سریلانکا په کلتور باندې مهم اغیز وکړ، د ژوند ټولو برخو ته ننوځي. دا ارزښتونه او دودونه جوړوي چې ټولنه مشخصوي. د بادھیستانو مفکورې، لکه کارما او بیا زېږیدنه، د خلکو د فلسفې او اخلاقياتو مهم عناصر جوړ شوه. دا مفکورې د ټولنیزو اړیکو او د سوداګرۍ څرنګوالي باندې اغیز لري، چې د یو بشردوستانه ټولنې ته وده ورکوي.
په هنر کې بادھیزم د ځلانده معبدونو، سټوپاګانو او د بودا مجسمو جوړولو ته الهام ورکړ. د روحانیت له خپرولو سره، د رحونا سټوپا او د کاندې د بودا د غاښ معبد نه یوازې مذهبي مرکزونه بلکې مهمې سیاحتي جاذبې هم شوې. هنر په شکل کې د فرسکو او مجسمو چې د بادھیزم تعالیم او موضوعات منعکسوي، د ټاپو کلتوري میراث یوه مهمه برخه شوه.
بادھیزم د سریلانکا په معماري او هنر باندې مهم اغیز درلود. سټوپاګان چې د مقدس جوړښتونو استازیتوب کوي، د بودا او د هغه د تعلیمو نښه ده. ترټولو مشهوره سټوپا د ستیراویا سټوپا ده، چې لوړوالی یې له ۱۰۰ متره زیات دی. دا معماري بڼې، د خپلو ځانګړو ګردیو لاینونو سره، یوه حیرانوونکې صحنه رامنځته کوي.
سږکال، د غارونو معبدونه، لکه دامبولا، د فرسکو او د بودا مجسمو سره، مهم رول لري. دا هنري آثار نه یوازې مذهبي موخو ته خدمت کوي بلکې د محلي هنرمندانو او لوړ ملاتړ سره. د سریلانکا هنر په مهمه توګه د بادھیزم موضوعات سره تړاو لري او د معاصر نسلونو لپاره الهام ورکوي.
بادھیزم د خلکو د ورځني ژوند په برخه باندې اغیز لري. دا د کورنیو اړیکو، دودونو او رسومو په برخه کې ننوځي. ډیری کورنۍ د بادھیزم دودونو ته پیروي کوي، لکه د پوسال کلیزې لمانځنه، چې د بودا د زېږیدنې ورځ معنی لري، او نورو مذهبي پیښو. دغه دودونه د اخلاقي بنسټونو جوړوي او د ټولنې د غړو ترمنځ اړیکو ته وده ورکوي.
بادھیزم هم د سولې او عدم تشدد مفکورې ته ملاتړ ورکوي، چې دا د مختلفو اتنیکي او مذهبي ګروپونو ترمنځ اړیکو کې ښکارندوی کوي. که څه هم په تاریخ کې د شخړو دورې وې، خو د بادھیزم د سولې پلي کولو اصول د ټولنیزو غورځنګونو او سولې په اړه خبرو اترو باندې لا هم اغیز لري.
په معاصر نړۍ کې، بادھیزم په سریلانکا کې نوې چیلنجونو سره مخ دی. نړیواله کیدنه او د ژوند طریقه بدلون په دودیزو ارزښتونو باندې اغیز لري. ځوان نسل چې اکثره د لویدیځې کلتور په نفوذ کې وي، د دودیزو بادھیزم تمرینونو څخه مخه نیسي. که څه هم بادھیزم لا هم د سریلانکا د خلکو د پیژندنې یوه مهمه برخه ده او د هغوی روحاني ژوند کې رول لري.
سربیره پردې، سیاسي او ټولنیزې مسلې، لکه د مختلفو اتنیکي ګروپونو ترمنځ شخړې، د بادھیزم اصولو پراساس هارمونۍ ته ګواښ ننباسي. د ټولنیز خبرو اترو او متقابل پوهیدو اړتیا لا هم اړینه پاتې ده، او بادھیزم ممکن په دې پروسه کې اهمیت ولري.
سریلانکا د نړیوالو بادھیزم ابتکاراتو کې فعاله برخه لري، چې د کلتوري تجربو تبادله او له نورو بادھیزم لرونکو هیوادونو سره همکاري شاملوي. دا د نړۍ پر سرتاسر د بادھیزم ټولنو سره اړیکو د پیاوړي کولو سبب ګرځي او د بادھیزم د تعلیمو خپرولو ته وده ورکوي. د بادھیزم سره د تړاو لرونکي سیاحت هم د هیواد د عوایدو یو مهم منبع ګرځي.
د نړیوالو بادھیزم پیښو او کنفرانسونو چې په سریلانکا کې ترسره کیږي، د نړۍ په کچه د زیارت کونکو او څیړونکو پام راجلبوي، چې د هیواد مقام د بادھیزم په حیثیت کې لا مضبوطوي.
بادھیزم د سریلانکا په فرهنګ، ټولنې او روحاني ژوند باندې ژور او پراخ اغیز کړی دی، چې د زرو کلونو په تیریدو سره. د معاصر چیلنجونو سره سره، د بادھیزم تعلیمي موخې لا هم د د خلکو پیژندنې یوه مهمه برخه پاتې ده او د ټولنې په دننه کې اړیکو پیاوړتیا کې مرسته کوي. دا مهمه ده چې دغه میراث وساتل شي او وده ورکړل شي ترڅو د بادھیزم ارزښتونه نوې نسلو ته ورسول شي، چې د سریلانکا د کلتوري میراث ځانګړتیا او بډاینه وساتي.