تاریخی انcyclopedia
د سریلانکا مستعمره کیدل یو تاریخی پروسه دی چې د دې ټاپو په کلتور، اقتصاد او ټولنه باندې مهم تاثیر لري. دې دوره په ۱۶ پېړۍ کې پیل شوه او تر ۲۰ پېړۍ پورې دوام وکړ کله چې سریلانکا، چې هغه وخت یې سیلون نومېده، خپلواکي ترلاسه کړه. د دې پروسې په ترڅ کې ټاپو مختلفو اروپایي واکمنو لخوا مستعمره شو، چې پکې د پورتګالیانو، هالنډیانو او انګلستانیانو شامل دي.
د سریلانکا ته رسیدو لپاره لومړني اروپایی پورتګالیان وو. په ۱۵۰۵ کال کې د پورتګالی سمندري کاوشګر لورنسو د المیدا لومړی ځل د دې ټاپو ته پښو ایښودو. پورتګالیانو خپل تجارتي پوستې په ګوته کړې او ژر یې د محلي چارو کې مداخلت پیل کړ. هغوی د ځینو محلي واکمنانو سره تړونونه وکړل او د رښتینې تجارتي لارو کنټرول په موخه د خپل نفوذ پراختیا ته سترګې نیولې.
تر ۱۵۴۰مو کلونو پورې پورتګالیانو د مهمو ساحلي ښارونو، لکه کولمبو او ګالی، نیولو سره خپل اقتدار په اصلیو تجارتي سیمو کې تاسیس کړ. د پورتګالیانو مستعمره کیدل نه یوازې د نظامي تیریو لخوا بلکې د کلتوري تاثیر له امله هم یاد شوې. د مسیحیت دین او اروپایي دودونه د محلي کلتور ته ورننوتل، چې دا د ټولنیز ژوند پراخ بدلون ته لاره هواره کړه.
په ۱۶۵۸ کال کې هالنډیانو، چې د ټاپو په خپلواکو تنازو او د پورتګالیانو د نفوذ کمزوري ګټه پورته کوله، د پورتګالیانو مستعمرې نیول پیل کړل. هغوی بریالي شول چې د ټاپو د پراخې برخو کنټرول ترلاسه کړي، پشمول مهم تجارتي بندرونه. د هالنډ ختیځ هند شرکت د دې پروسې په ټاکل کې مهم رول ولوباوه، چې منظم نظامي عملیات تنظیم کړل او خپلې تجارتي پوستې یې تاسیس کړې.
هالنډیانو نه یوازې تجارت ته وده ورکړه، بلکې د زراعت په برخه کې هم فعال شول، نوې کښتونه لکه کافي یې راوړل چې د ټاپو اقتصاد بنسټیز بنسټ وګرځید. هغوی نوې میتودونه د مالونو پروسس او د دې پروسې لپاره راوړي، چې د سیمې اقتصادي پراختیا ته وده ورکړه. سره له دې چې اقتصادي پرمختګ وشو، د هالنډ مستعمره کیدل د ټولنیز جوړښت کې بدلونونه هم راوستل، پشمول د محلي سلطنتونو کمزوري او د ځمکې د اړیکو بدلیدل.
په ۱۹ پېړۍ کې د انګلستان، چې د جنوبي آسیا کې د خپل نفوذ پراختنهد وړاندې ځان ته نوې لاره نیولې وه، د سریلانکا په چارو کې مداخله پیل کړه. په ۱۷۹۶ کال کې انګلستان کولمبو ونیولې، او بیا، د ناپولین له جنګ وروسته، خپل موقعیتونه په دې ټاپو تحکیم کړل. تر ۱۸۱۵ پورې انګلستانیانو د سریلانکا بشپړې کنټرول ترلاسه کړ، چې دا د مستعمره حکومت نوې دورې پیل شو.
د انګلستان مستعمره کیدل د پام وړ اقتصادي بدلونونو سره مل وو. ټاپو د چای، کافي او مصالحو لپاره یو مهم تولیدي مرکز شو. انګلستانیانو د کښت د سیستم پیاده کولو له لارې د ډېرو کارګرانو اړتیا پېدا کړه. د دې لپاره کارګران د هند نه دې ټاپو ته راوړل شول، چې په سریلانکا کې د نوو نسلي ګروپونو رامنځته کېدل سبب شول.
انګلستانی ادارې هم د تعلیم او روغتیا په برخه کې اصلاحات پیل کړل، چې د ځینو ټولنیزو د غړو لپاره د ژوند کیفیت ته مهم پرمختګ ورکړ. سره له دې د محلي خلکو ګڼ شمیر د مستعمره واکمنانو لخوا فشار احساس کړ او د سیاسی حقوقو نه محروم پاتې شول.
په ۲۰ پېړۍ کې د سریلانکا د ملي بیدارۍ دورې پیل شو. محلي پوهان او سیاسي فعالان د خپلواکۍ لپاره تحریکونه جوړ کړل، چې د اداري نمایندګي او د کلتوري میراث بیا رغونې غوښتنې شوې. دا دوره د نوو سیاسي ګوندونو د جوړیدو او محلي خلکو د سیاسي پروسو کې فعاله ګډون شاهده وه.
په ۱۹۳۱ کال کې د یوې اساسي قانون معرفي شوې چې محلي خلکو ته محدود حقوق ور کړی وو. خو د بشپړ ازادۍ لپاره مبارزه لا هم روانه وه، او د دویمې نړیوالې جګړې په دوران کې ملی ګراي نظریات نور هم پیاوړي شول. محلي مشران، لکه د. س. سینانایکه، د خپلواکي لپاره فعاله غوښتنه پیل کړه، چې د ټاپو د سیاسي وضعیت د بدلونونو لامل شو.
په پای کې، په ۱۹۴۸ کال کې سریلانکا د انګلستان نه خپلواکي ترلاسه کړه. دا پروسه د محلي خلکو د اوږد مهالې مبارزې او کوښښونو نتیجه شوه. خپلواکي د مستعمره حکومت پای وښوده او د سریلانکا په تاریخ کې د نوې دورې پیل و. هیواد هڅه وکړه چې خپل اقتصاد او کلتور وده ورکړي، د دودیزو او هویتو بیا رغونې لپاره کوښښ وکړي.
نن ورځ د سریلانکا مستعمره کیدو دوره د هیواد په تاریخ کې د ټولو مهمو سرکادرونو په توګه ګڼل کیږي. دا د فرهنګ، ژبې او ټولنیز جوړښت کې ژور تاثیرات پریښودل، چې اوسنی ټولنه یې تشکیلوي. د مستعمره دورې ډیرې یادگارونه او ودانۍ اوس هم زموږ تر منځ پاتې دي او د هیواد کلتوري میراث یوه مهمه برخه ده.
د سریلانکا د مستعمره کیدو دوره د دې تاریخ، کلتور او ټولنې باندې پام وړ تاثیرات لري. سره له دې چې د مستعمره حکومت منفی پایلې درلودې، دې دورې د ټاپو اقتصاد، کلتور او تعلیم ته وده ورکړه. د ۱۹۴۸ کال خپلواکي د ملي هویت د جوړښت او سریلانکا د عصري پرمختګ لارښوونې یوه مهم مرحله وه.