تاریخی انcyclopedia
سریلانکا، چې د خپلې قدیمې تاریخي او شتمن کلتوري میراث لپاره مشهوره ده، د خپل دولتي سیستم په پرمختګ کې اوږد مسیر تیری کړی دی. د پیړیو په اوږدو کې د ټاپو سیاسي جوړښت د قدیمو سلطنتونو څخه تر عصري دموکراتیکو ادارو پورې مهم بدلونونه لیدلي دي.
د سریلانکا د دولتي سیستم تاریخ د لومړنیو سلطنتونو د دورې سره پیلیږي، لکه انوراداپور او پولوناروا. دا قدیم دولتونه، چې د میلاد څخه دمخه درېیمې پیړۍ څخه تر میلاد پورې د یولسمې پیړۍ پورې موجود وو، د مرکزي سلطنتي مدیریت سیستم درلود. پاچاهان نه یوازې د سیاسي رهبرانو په توګه، بلکې د بودیزم روحاني سرپرستانو په توګه هم دندې درلودې.
انوراداپور، چې په ټاپو کې لومړی لوی سلطنت و، د اوبو د شبکې ترڅنګ د زراعت او اقتصاد ملاتړ لپاره پیژندل شوې. پولوناروا، وروسته سلطنت، د کلتور او سیاست په مرکز بدل شو، چېرې چې هنر، معمارۍ او اداري ادارې وده وکړه.
له دیارلسمې پیړۍ څخه سریلانکا د بهرنیو یرغلونو سره مخ شوه، چې د دولتي سیستم کې مهم بدلونونه راولودل. د جنوبي هند سلطنتونه، لکه چولا، په لنډ وخت کې ټاپو تسخیر کړل او د دې سیاسي جوړښت باندې یې اغیز وکړ.
بیا په ټاپو کې څو کوچني دولتونه، لکه کینډي، کوټ او جافنا، رامنځته شول چې دا د خپلواکو حکومتدارانو لخوا اداره کیدل. دا دوره د سیاسي ټوټو او د سیمو ترمنځ د تکراري شخړو لخوا مشخص شوه.
د سریلانکا استعماري دورې پیل د اروپایي قواوو په راتلو پورې تړاو لري. لومړۍ اروپایان، پرتغالیان، په شپاړسمه پیړۍ کې د ساحلي سیمو د کنټرول لپاره راغلل. ورپسې هالینډیان په اوولسمه پیړۍ کې راغلل، چې د اداري نظام او سوداګریزې زیربناوې وده ورکړه.
انگریز، چې په اته لسمه پیړۍ کې ټاپو نیولی و، دا یواځې یوې ادارې لاندې راجمع کړ. هغوی یو مرکزي استعماري مدیریت سیستم جوړ کړ او انګلیسي ژبه او عصري قانونونه معرفي کړل. د انګریزانود دورې په ترڅ کې په دولتي سیستم کې د عصري شکل د جوړولو لپاره کلیدي مرحلې وشوې.
د شلسمې پیړۍ پیل د ملیت پلوه احساساتو د زیاتیدو سره مل دی. مشرانو، لکه انندا کوماراسوامي او سلیمان بندرانایک، په خلکو د خپلواکۍ غوښتنې کې د ډیر اهمیت رول لوبولی دی.
په ۱۹۳۱ کال کې سریلانکا د دولتي شورا سیستم د پیلېدو سره نیمګړی ځان اداره کولو حق ترلاسه کړ. دا ګام د دموکراتیکو ادارو د لا پراختیا لپاره بنسټ جوړ کړ.
سریلانکا، چې په هغه وخت کې د سیلون په نوم یادیږي، په ۱۹۴۸ کال کې خپلواکي ترلاسه کړه. په دې کال کې تصویب شوی اساسي قانون هیواد د برتانیې د مشترک المنافع په چوکاټ کې د یو ډومینین په توګه تصویب کړ. د دولت رئیس په برتانیا کې د ملکه له خوا د عمومي ګورنر له لارې وړاندې کیده.
د پارلماني سیسټم د مدیریت سره د وزیرانو په مشرۍ د اصولو د کافي چال چلند لپاره اړتیا لار پیدا شوه. سلیمان بندرانایک او دده ګوند د سینګله ژبې او کلتوري ارزښتونو ته د پرمختیا لپاره مهم اصلاحات راوړي.
په ۱۹۷۲ کال کې، سریلانکا ځان یوه آزاد جمهوری قرار ورکړ او رسمي نوم یې د ډموکراتیک سوسیالیستي جمهوری سریلانکا ته بدل کړ. نوې اساسي قانون د عمومي ګورنر مقام له منځه وړ، او ولسمشر لیدنې د دولت رییس شو.
په ۱۹۷۸ کال کې دویم جمهوری اساسي قانون معرفي شو، چې د رئیس اجرائیوي مقام ټکی جوړ کړ. دا سیستم ولسمشر ته د هیواد په مدیریت کې مهمې واکونه ورکړل.
له ۱۹۸۳ څخه تر ۲۰۰۹ کال پورې، سریلانکا د قومونو تر منځ د شخړو له امله د مدني جګړې سره مخ شوه. جګړه د نظامي جوړښتونو د پیاوړتیا او د دولت په امنیت کې د نقش زیاتوونکي شوه.
سره له دې چې شخړه موجوده وه، د دموکراتیکو ادارو فعاليتونه روان وو، سره له دې چې د بشري حقونو د سرغړونو او د مدني آزادیو د محدودیت لپاره نیوکې اخیستل شوې.
د ۲۰۰۹ کال څخه وروسته، د مدني جګړې د پای ته رسیدو سره، سریلانکا د خپل دولتي سیستم ترمیم او احیا ته پام وکړ. د واک د غیرمتمرکزیدو او قومونو ترمنځ د اړیکو د ښه کولو لپاره ګامونه پورته شول.
په وروستیو کلونو کې هیواد د نوو چیلنجونو سره مخ شو، چې د اقتصادي کړکیچ، سیاسي نااستحکام او د دموکراتیکو ادارو د پیاوړتیا اړتیا شامل دي. سره له دې، سریلانکا د یوه پایداره او شمولی دولتي سیستم په پرمختګ کې کوښښ کوي.
د سریلانکا د دولتي سیستم تکامل د هیواد شتمن او پیچلی تاریخ په نمایانوي. له قدیم سلطنتونو څخه تر عصري دموکراسۍ پورې، سریلانکا د ګڼو ازموینو او اصلاحاتو له لارې یوه ځانګړې سیاسي سیستم ته رسیدلی، چې د دودونو او عصري ارزښتونو ترکیب دی.
د هیواد راتلونکی د دې توانایي پورې تړاو لري چې د چیلنجونو سره مخامخ شي او د خپلې دولتي سیستم ته لا پیاوړي ته لاره هواره کړي تر څو د ټولو وګړو لپاره ثبات او ښیګڼه ترلاسه کړي.