تاریخی انcyclopedia
د ترکېه ټولنیزې اصلاحات د دې د تاریخي او سیاسي پرمختګ یوه مهمه برخه ده. دغه اصلاحات د پوهې، روغتیا، د ښځو او اقلیتونو حقوقو، او همدارنګه د کار او ټولنیزې خوندیتوب په برخه کې د بېلابېلو ساحو پراخې برخې نیسي. د شلمې او یوې ویختنې پیړۍ په اوږدو کې، ترکېه په خپلو وګړو کې د ټولنیز حالت د ښه کولو او د شتمنۍ د برابرو توزیع په موخه مهم بدلونونه عملی کړي. په دې لیکنه کې د ټولنیزو اصلاحاتو کلیدي پړاوونه او پایلې د بحث موضوع ده چې د مدرني ترکېه ټولنې د جوړولو لپاره مهمې لاسته راوړنې دي.
د ترکېه ټولنیزو اصلاحاتو یوه له مهمو برخو څخه د پوهنې د سیستم ښه کولو ته اړتیا ده. د ۱۹۲۳ کال په کې د ترکې جمهوري رياست د اعلان په وخت، مصطفی کمال اتاترک د اصلاحاتو یوه لړۍ شروع کړه چې هدف یې د ټولنې ټولو طبقو لپاره یوه سیکولر او لاسرسی لرونکې زده کړه رامینځته کول وو.
یو له لومړنیو اصلاحاتو کې د ۱۹۲۸ کال په کې د نوې مدني الفبې پيژندل شول چې له دې سره د خلکو ترمنځ د لوستلو او لیکلو کچه تر پام وړ لوړ شوه. د عرب الفبې نه د لاتین الفبې ته د انتقال سره د زده کړو پروګرامونو د لا ښه پوهیدو او اخیستلو سره مرسته وشوه، او د هیواد په بېلابېلو برخو کې د زده کړې لاسرسی لوړ شو.
د دې پروسې یوه مهمه ګام له ټولو وګړو لپاره د دولتي زده کړې سیستم جوړول و. د ۱۹۲۴ کال اصلاحات د ۶-۱۲ کلونو ماشومانو لپاره د لازمي ابتدایي زده کړې تایید وکړ. په ۱۹۳۳ کال کې، د ترکې پوهنتون سیستم جوړ شو، او په ۱۹۵۰-۱۹۶۰ لسیزو کې نوې تخنیکي او کرنيزې پوهنتونونه پرانیستل شول چې د ځوانانو د مسلکي روزنې په بهتره کولو کې مرسته وکړه.
د شلمې پیړي په پای او د یوه ویتنې پیړي په شروع کې، ترکېه د زده کړې سیستم د نوین په لور لا هم تعقیب کړه. په ۱۹۹۷ کال کې د ۸ کلنې لازمي زده کړې قانون تصویب شو، او په ۲۰۰۰ لسیزو کې د لوړو زده کړو په سیستم کې اصلاحاتو د پوهنتونونو او پوهنتونونو د جوړولو لپاره یو زیات وړاندیز وکړ چې د کار بازار غوښتنو ته ځواب وو. د نوین کولو په برخه کې مهم ګامونه د تدریسي کیفیت نه ښه کول، د قضایي لوړو زده کړو د مالی ملاتړ زیاتول، او په ځانګړې توګه د کلیوالو سیمو په لېکه کې نوې تعلیمي ادارې پرانیستل دي.
د روغتیا په برخه کې اصلاحات هم د وګړو د ژوند د لوړې کچې ټینګښت لپاره مهم رول درلود. ترکېه د طبي خدماتو د لاسرسي او د خلکو د روغتیا د کیفیت د پرمختګ په موخه زیاتې هڅې ترسره کړې.
د ترکې جمهوري رياست د تاسیس وروسته، اتاترک د روغتیا د ښه کولو لپاره اصلاحات پیل کړل. په ۱۹۲۰مو او ۱۹۳۰مو کلونو کې لومړنۍ دولتي روغتونونه جوړ شول، او د تخصصي طبي ادارو جوړول پیل شول، چې د مسلکي ډاکټرانو روزنه برابره کړي. د روغتیا سیستم د وقایې، واکسیناسیون او صحي شرایطو د ښه کولو په تمرکز سره وده پیل کړه.
د دویمې نړیوالې جګړې وروسته، ترکېه د روغتیا په برخه کې پرمختګ وکړ، مګر تر ټولو لوی تغییرات په ۱۹۸۰-۱۹۹۰مو کلونو کې وشول، کله چې هیواد د طبي خدماتو د نوین په لور حرکت وکړ. په ۱۹۸۳ کال کې، د ټولنیز خوندیتوب سیستم جوړ شو چې د ټولو وګړو لپاره د طبي بیمې پروګرامونه شامل وو. په ۲۰۰۳ کال کې، ترکېه “ملکي روغتیا برنامه” معرفي کړه چې د طبي خدماتو په ځانګړی توګه کلیوالو سیمو کې د لاسرسي پرمختګ ته متوجه و، او د طبي خدماتو د کچې ښه کولو سره مرسته وکړه.
په وروستیو کلونو کې د روغتیا په برخه کې اصلاحات دوام لري. د “زده علیه طبعتي بیمې” سیستم معرفي شوی چې د وګړو ته د طبي خدماتو په لور زیات لاسرسی برابروي، په ځانګړې توګه د طبي معایناتو، عملیاتو او درملو په ګډون. د روغتیا د بنسټونو د نوین کولو او د طبي سکتور سره خصوصي پانګوونې د جذبولو سره، د هېواد په دننه کې د درملنه کیفیت زیات شوی.
د ترکې جمهوري رياست له جوړیدو以来، د ښځو حقوق او جنډر عدالت د ټولنیزې سیاست یوه مهمه برخه ګرځېدلي دي. اتاترک، چې د جنډر برابري ملاتړ کوونکی و، د ښځو په وضعیت کې د اصلاحاتو څو تاریخي ګامونه واخیستل. د ۱۹۳۴ کال په ټاکنو کې ښځو ته د رایې ورکولو حق ورکول، چې ترکېه د نړۍ په لومړیو هیوادونو کې شوه چې ښځو ته د سیاسي حقوقو برابرای ورکړي.
په ۱۹۶۰-۱۹۷۰مو کلونو کې، ترکېه د ښځو حقوقو د ښه کولو په موخه اصلاحات پیل کړل. په ۱۹۶۵ کال کې د کار په برخه کې د جنډر مساوات په اړه قانون تصویب شو، چې ښځو ته په کاري ځای کې د برابر حقونه برابر کړل. په ۱۹۸۰مو او ۱۹۹۰مو کلونو کې نورې تدابیر معرفي شوي چې د کورني تاوتریخوالی سره مخامخ شي، د ښځو د کار شرایطو ښه کولو او د هغوی حقوق د زده کړو په برخه کې تضمیني کړي.
په یو ویتنې پیړۍ کې، ترکېه د ښځو وضعیت ښه کولو ته خپل کړنلاره دوام ورکړه. قوانین تصویب شول چې په مختلفو برخو کې د جنډر پراساس نابرابري منع کړه، په شمول د کارونکي اړیکو، زده کړو او ټولنیزو خدماتو. په ۲۰۰۲ کال کې، نوې جزایي اصلاحات معرفي شوې چې د کورني تاوتریخوالي لپاره جزاګانې سختوي. په وروستیو کلونو کې، حکومت د ښځو په کاروبار کې ملاتړ ته فعاله شوې، چې د قرض ورکولو پروګرامونو او د ښځو لپاره د کار فرصتونه منځ ته راوړلو له لارې.
د کار او ټولنیزې خوندیتوب په برخه کې، ترکېه هم مهم اصلاحات پيل کړي. ددې برخې یوه مهمه پروژه په ۱۹۴۵ کال کې د ټولنیز بیمې لومړي قانون تصویب و، چې ټاکل کېدونکی طبي بیمه، تقاعدونه او د بې کاره کسانو مرستې شاملې وې. په ۱۹۶۰مو کلونو کې قوانین وضع شول چې د کار شرایطو او د کار په ځای کې د امنیت حقونه ورکوي.
په ۱۹۸۰مو کلونو کې، ترکېه د اقتصادي اصلاحاتو ضرورت ته مخامخ شوه، چې دا د کار په برخه کې هم تاثیر وکړ. په دې وخت کې، دولتي شرکتونه خصوصی شول، چې د کار اړیکو کې بدلونونه راوستله. په ۱۹۹۰مو کلونو کې، ترکېه هم قوانین تصویب کړل چې د کارکوونکو لپاره حقوقو ته وده ورکړي، چې پکې د حد اقل معاش زیاتول او د کار معیارونه ښه کول شامل دي.
د یوې ویختنې پیړۍ له پیل راهیسې، ترکېه د ټولنیزې خوندیتوب اصلاحاتو ته دوام ورکړی دی. په ۲۰۰۳ کال کې د “ټولنیز خوندیتوب د ټولو لپاره” سیستم معرفي شو، چې د خلکو د زیاتې برخې لپاره د تقاعد او ټولنیزو تضمینونو سره مرسته وکړه. په ۲۰۱۲ کال کې، د طبی بیمې سیستم لپاره د ټولو وګړو د پراختیا په موخه اصلاحات معرفي شول، چې د کم عاید لرونکو او کمزوریو ټولنو لپاره د طبي خدماتو ته زیات لاسرسی برابر کړ.
د ترکې ټولنیزو اصلاحاتو د هیواد په نوین کې او د وګړو د ژوند د ښه کولو کې کلیدي رول ولوبوي. د زده کړې او روغتیا د اصلاحاتو نه تر ښځو او ټولنیزې خوندیتوب پورې، دغه تغییرات د عادلانه او مدرن ټولنې د جوړولو په لور مرسته کړې. که څه هم ټولنیزې ستونزې او چلنجونه پاتې دي، ترکېه لا هم د خپلو ټولو وګړو لپاره د ژوند کیفیت ښه کولو ته هڅه کوي، د نورو اصلاحاتو او نوښتونو له لارې. دغه هڅې د هیواد د ټولنیزې عدلت او برابري ته ژمنیتوب څرګندوي، چې د ثابت او پروخت ټولنې جوړونې لپاره مهم ارزښتونه دي.