د عثماني امپراتورۍ سقوط او د ترکي جمهوري جوړول

د عثماني امپراتورۍ سقوط په ۲۰مې پېړۍ کې یوه له خورا مهمو پېښو څخه وه. دا پېښه نه یوازې د يوې څو سده لرونکی ځواک د ړنګېدو لامل شوه، بلکې د عصري ترکي دولت د جوړښت بنسټ وګرځېد. په دې مقاله کې موږ د عثماني امپراتورۍ د سقوط لاملونه، هغه کلیدي پېښې چې دې ته یې ورسولې، او د ترکي جمهوري د جوړولو بهیر ته کتوو.

د عثماني امپراتورۍ د زوال لاملونه

د ۲۰مې پېړۍ په پیل کې، عثماني امپراتوري د عميق بحراني حالت کې وه. څو کلیدي لاملونه شتون درلودل چې د دې زوال له امله یې مرسته کوله:

داخلي ستونزې: فساد، سیاسي بې ثباتي، او د اصلاحاتو کموالی مرکزي واک کمزوری کړ او د مختلفو اتنیکي ډلو د بیداریدو لامل شو.
اقتصادي بحران: د عثماني اقتصاد له سرچینو کموالی، د اروپایي تولیدونکو سره سیالۍ، او د مدیریت نه مؤثره وضیعت سره مخ وو.
ملی حرکتونه: د امپراتورۍ په مختلفو برخو کې ملي حرکتونه، لکه ارمني، عربي، او یوناني حرکتونه، استقلال ته لویه هڅه کوله.
بهرنۍ جګړې: په بالکان جګړو کې (۱۹۱۲-۱۹۱۳) ناکامي د امپراتورۍ ترهګرۍ د ساحو کمښت سبب شوه او د هغې نړیوال حیثیت خراب شو.

لومړۍ نړیواله جګړه

د عثماني امپراتورۍ سقوط د لومړۍ نړیوالې جګړې (۱۹۱۴-۱۹۱۸) سره تړلی و:

جګړې ته داخلیدل: عثماني امپراتورۍ په ۱۹۱۴ کال کې مرکزي ځواکونه (جرمني او اسټرونګري) ته یوځای شوه، چې په راتلونکي کې د دې په ماتي کې یوه مهمه لامل شوه.
جګړه کې ناکامۍ: د عثماني ځواکونو په مختلفو کمپاینونو کې پراخې ځاني زیانونه رامینځته شول، په ځانګړي ډول د انتانت سره په جبهه کې جګړو کې، چې د امپراتورۍ روحیه او ثبات کمزوری کړ.
د ارمنیو نسل وژنه: په ۱۹۱۵ کال کې د ارمنیو نسل وژنه پیلېده، چې ملیونونه وژلي او د امپراتورۍ په دننه کې د جنجال سبب شوې.

د امپراتورۍ غورځیدل

د لومړۍ نړیوالې جګړې پای ته رسیدل په ۱۹۱۸ کال کې د عثماني امپراتورۍ د غورځیدو بهیر پیل کړ:

د سیور تړون (۱۹۲۰): دې تړون کې مهمې ځمکني قربانۍ شاملې وې، چې د اردو او عامو خلکو ترمنځ نارضایتي رامینځته کړه.
ملي مبارزه: د سیور تړون شرایطو ته په ځواب کې، د مصطفی کمال په مشری (چې وروسته د آتا ترک په توګه مشهور شو) د استقلال لپاره حرکت پیل شو، چې د ترکیې په کورنۍ جګړه کې بدل شو.
د سلطنت ختمول: په ۱۹۲۲ کال کې سلطان محمد VI وتړل شو، چې د عثماني امپراتورۍ پای ته ورسیده.

د ترکي جمهوري جوړول

د عثماني امپراتورۍ د سقوط وروسته، د نوي او سیکولر جمهوري جوړیدو بهیر پیل شو:

د ملي لویې شورا جوړول: په ۱۹۲۰ کال کې د ترکیې ملي لویه شورا جوړه شوه، چې د دولتي اقتدار دندې یې پر غاړه واخیستې.
د استقلال جګړه: له ۱۹۱۹ تر ۱۹۲۳ کالو پورې د یوناني، ارمني، او فرانسوي ځواکونو په وړاندې د استقلال لپاره جګړه وشوه، چې په اکثرو د عصر د ترکیې غوښتنې باندې تسلط لرلو کې مرسته وکړه.
د ترکي جمهوري جوړول: د ۱۹۲۳ کال د اکتوبر ۲۹ نېټه ترکي جمهوري اعلان شوه، او مصطفی کمال آتا ترک لومړی ولسمشر شو.

د آتا ترک اصلاحات

مصطفی کمال آتا ترک د هېواد د عصري کولو او سیکولر کولو لپاره ګڼ شمېر اصلاحات ترسره کړل:

سیکولر کول: آتا ترک د ۱۹۲۴ کال په ترڅ کې د خلافت ختمولو په ګډون د دولت او مذهب ترمنځ فاصله وضع کړه.
تعلیمي اصلاحات: د علم او ټیکنالوژۍ باندې د ټینګار سره، د غربی اصولو پراساس د سیکولر تعلیم سیستم جوړول.
اقتصادي بدلونونه: آتا ترک د نوو صنعتي شرکتونو او تاسیساتو د جوړولو له لارې د اقتصاد په پرمختګ کې هڅې وکړې.

میراث

د عثماني امپراتورۍ سقوط او د ترکي جمهوري جوړول په نړیوالې کچه ژور اثر درلود:

د حکومت بدلیدل: د سلطنت سقوط د ترکیې په حکومت کې د ملوکانو د پای نښه وه او د جمهوري نظام ته د تګ لامل شوه.
ملي پېژندګلوي: د نوي ترکي پېژندګلوي تشکیل، چې د ملت، استقلال او سیکولرۍ مفهوم باندې ولاړه وه.
منطقي بدلونونه: د عثماني امپراتورۍ د پخوانیو سیمو په سطحه نوو ملي دولتونو شکل ورکول، چې د منځني ختیځ نوي سیاسي حقایقو ته لاره هواره کړه.

پایله

د عثماني امپراتورۍ سقوط او د ترکي جمهوري جوړول په تاریخ کې مهم مرحلې شوې، چې د عصري نړۍ وده ټاکلې. دا پېښې نه یوازې د سیمې سیاسي نقشه بدله کړه، بلکې په ترکیه کې د دولت، پېژندګلوي او کلتور باندې نوي لیدلوري جوړ کړل.

شریکول:

Facebook Twitter LinkedIn WhatsApp Telegram Reddit email

تاریخی انcyclopedia