Tarih Ansiklopedisi
Şumer yazısı, insanlığın en önemli başarılarından biridir. Bu yazı, insanlık tarihinin kaydının başlamasına yol açmakla kalmadı, aynı zamanda sonraki tüm yazı sistemlerinin gelişimi için bir temel oluşturdu. Güney Mezopotamya'da yaşayan Şumerler, "çivi yazısı" olarak bilinen karmaşık ve kalıcı bir yazı sistemi geliştiren ilk topluluklardan biri oldular. Bu sistem, Orta Doğu ve ötesinde kültür ve toplumun gelişiminde önemli bir etki yarattı.
Şumer yazısı, milattan önce 3400-3200 yılları civarında yönetim ve ticaret ihtiyaçlarına yanıt olarak ortaya çıkmıştır. Ur, Uruk ve Lagash gibi şehir-devletleri gelişip büyüdükçe, işlemlerin, idari belgelerin ve dini ritüellerin kaydedilmesi ihtiyacı doğmuştur. Başlangıçta yazı, muhasebe amaçları için kullanılmış ve kayıtlar kil tabletler üzerinde basit piktoğrafik sembollerle tutulmuştur.
En erken yazı formları, inekler, tahıl veya balık gibi belirli nesneleri temsil eden resimler ve sembollerdi. Bu piktoğraflar basit ve doğrudan anlaşılırdı. Ancak, toplumun gelişmesi ve yazılı görevlerin karmaşıklaşmasıyla yazı daha soyut formlar almaya başladı.
Zamanla, piktoğraflar karmaşık kavramları ifade etmek için kullanılabilecek soyut sembollere evrilmeye başladı. Bu semboller, şimdi bildiğimiz çivi yazısına dönüşmeye başladı; tarih boyunca en eski yazı sistemlerinden biridir. Çivi yazısı, sembollerin nemli kil üzerine bir kamış kalemle yazılmasıyla karakteristik şekli sayesinde adını aldı. Bu kalem, tablet üzerinde çivienne işaretler bırakarak bu sistemin ismini oluşturdu.
Çivi yazısı, yalnızca nesneleri belirtmenin bir yolu olmaktan çıkmış, seslerin ve düşüncelerin kaydedileceği bir sistem haline gelmiştir. Her çivi yazısı sembolü, belirli bir kelime veya bir dizi kavram ya da sesi temsil edebilir. Bu, sistemi evrensel hale getirmiş ve Şumerlere yalnızca ticari işlemleri değil, aynı zamanda yasaların, mitlerin, duaların ve edebiyat eserlerinin metinlerini kaydetme imkanı sağladı.
Çivi yazısı, Şumerlerin yaşamının çeşitli alanlarında kullanılmıştır. Başlıca çivi yazısı metin türleri şunlardı:
Çivi yazılı tabletlerin oluşturulma teknolojisi, nispeten basit ama etkiliydi. Şumerler, küçük tabletler oluşturmak için yumuşak kil kullandılar. Daha sonra, kamış bir kalemle tablet üzerine çivi yazısı sembollerini yazdılar. Kayıt tamamlandıktan sonra, tablet güneşte kurutuldu veya fırında pişirilerek dayanıklı hale getirildi.
Kilden yapılan tabletler, daha sonra diğer medeniyetler tarafından kullanılan parşömen veya papirüsle karşılaştırıldığında önemli bir avantaja sahipti. Kil tabletler dayanıklıdır ve binlerce yıl boyunca saklanabilir. Bunların birçoğu günümüze kadar kalmış, modern araştırmacılara Şumerlerin yaşamı hakkında değerli bilgiler sunmuştur.
Şumer yazısı, Mezopotamya ve Orta Doğu'daki diğer medeniyetlerin gelişiminde büyük bir etki yaratmıştır. Çivi yazısı, Akad, Babil, Asur ve diğer halklar tarafından benimsenmiş ve Şumer yazı sistemini ihtiyaçlarına göre uyarlamışlardır. Yüzyıllar boyunca kullanılmış, hatta Şumerler bağımsız bir kültür olarak ortadan kaybolduktan sonra bile çivi yazısı diğer toplumlarda var olmaya ve gelişmeye devam etmiştir.
Milattan önce 2300 yıllarında Mezopotamya'da iktidarı ele geçiren Akadlar, Şumer yazısını benimseyip kendi dillerine uyarlamışlardır. Babil ve Asurlular çivi yazısını kullanmaya devam etmiş, kendi yeniliklerini ve değişikliklerini eklemişlerdir. Böylece, çivi yazısı iki bin yıldan fazla bir süre boyunca kullanımdadır.
Dayanıklılığı ve evrenselliğine rağmen çivi yazısı yavaş yavaş kullanım dışı kalmıştır. Bunun başlıca nedenlerinden biri, kullanım açısından daha pratik ve basit olan alfabik yazı sistemlerinin yaygınlaşmasıdır. Başlangıçta çivi yazısı, birkaç bin sembolden oluşuyordu ve bu sistemi öğrenmek yıllar süren bir eğitim gerektiriyordu.
Fenike'de ortaya çıkan ve Orta Doğu'ya yayılan alfabik sistemler, sadece birkaç düzine sembolden ibaretti, bu da onları kaydetmek ve okumak için çok daha pratik hale getirdi. Yavaş yavaş çivi yazısı yerini aldı ve milattan önce I. binyılda kullanılmamaya başlandı. Ancak, mirası yazı tarihindeki yaşamaya devam etmekte, insanlık medeniyetinin en büyük icatlarından biri olarak kalmaktadır.
Şumer yazısı, yalnızca Mezopotamya'da değil, aynı zamanda ötesinde kültür, ekonomi, hukuk ve dinin gelişiminde büyük bir etkiye sahip olmuştur. Çivi yazısı, insanların düşüncelerini kaydetmelerine, toplumu yönetmelerine ve kültürel miraslarını gelecek nesillere aktarmalarına olanak tanıyan ilk karmaşık yazı sistemi olmuştur. Şüphesiz ki, Şumer yazısı insanlık tarihinin en önemli başarılarından biri olmuş ve etkisi günümüzde de hissedilmektedir.