Tarih Ansiklopedisi
Şumerlerin dini, insanlık tarihindeki en eski ve karmaşık inanç sistemlerinden biridir. Bu din, Babil ve Asur gibi Orta Doğu'nun sonraki medeniyetlerinin dini gelenekleri üzerinde önemli bir etki bırakmıştır. Şumer dininde, doğanın belirli güçleri ve insan yaşamının çeşitli yönleri için sorumlu olan her bir tanrının yer aldığı çok tanrılı bir sistem hâkimdi. Şumer mitolojilerinin temelinde dünyanın kökenine, tanrıların insan ve doğa üzerindeki rolüne, ayrıca ölüm ve öteki hayat konularına dair sorular yer almaktadır.
Şumerler, her biri kendi özellikleri ve etki alanına sahip birçok tanrının varlığına inanıyordu. Şumer dininde üç baş tanrı merkezi bir yer işgal ediyordu: An, Enlil ve Enki. Her şehir-devleti, kendi seviyesindeki baş tanrıya sahipti ve şehrin dini yaşamı bu tanrıya adanmış tapınakta yoğunlaşıyordu.
Şumerlerin dini uygulamaları, en çok bilinenleri olan zigguratlar etrafında yoğunlaşmıştır. Zigguratlar, tanrılara tapınma yeri olarak kullanılan anıtsal basamaklı yapılar idi. Her şehrin kendi zigguratı vardı ve bu, gökyüzü ile yer arasındaki kutsal bağı simgeliyordu. Bu tapınaklar aynı zamanda şehirlerin ekonomik ve idari merkezleriydiler, çünkü rahipler hem dini hem de laik yaşamda önemli bir rol oynuyorlardı.
Zigguratlar, tepe kısmında şehrin baş tanrısının veya tanrıçasının heykelinin yer aldığı küçük bir odanın bulunduğu çok katmanlı piramidal yapılardı. Zigguratlarda tanrılara sunaklar, ritüeller ve festivaller düzenlenirdi. Rahipler, tanrılar ve insanlar arasında başlıca arabulucular olup, ritüeller yaparak geleceği tahmin eder ve şehri felaketlerden korurlardı.
Şumer mitolojisi, onların dünya görüşünü ve derin dini inançlarını yansıttı. Şumerler, dünyanın tanrılar tarafından yaratıldığına ve insanların onlara hizmet etmek için yaratıldığına inanıyorlardı. Şumer kültürünün en bilinen mitlerinden bazıları şunlardır:
Şumer mitolojisinde dünyanın yaratılışıyla ilgili birkaç versiyon vardır, ancak temel fikir, dünyanın ilk okyanustan ortaya çıktığıdır. Tanrıça Ninhursag (Ki) ve Enki, yeri ve insanları yaratmada rol oynamışlardır. İnsanlar, topraktan yaratılmış ve tanrıların nefesiyle yaşam kazanmışlardır. Mite göre, insanlar tanrıların işini kolaylaştırmak amacıyla tarım ve inşaatla ilgilenmek için yaratılmışlardır.
Şumer edebiyatının en tanınmış eserlerinden biri Gilgameş Destanıdır. Bu destan, Uruk kralı Gilgameş'in kahramanlıklarını ve ölümsüzlük arayışını anlatmaktadır. Başlangıçta Gilgameş, tanrıların iradesini hiçe sayan ve halkını baskı altında tutan kibirli bir hükümdar olarak tasvir edilmektedir. Ancak, dostu haline gelen yabanı Enkidu ile tanıştıktan sonra, Gilgameş hayatın ve dostluğun değerini anlamaya başlar.
Destan ayrıca, hayatın anlamı, ölüm ve ölümsüzlük gibi önemli felsefi temaları inceler. Gilgameş'in yolculuğu, insanın ölümcül doğasını anlama ve tanrılarla uyum bulma arzusunu simgeler.
Şumerlerin ayrıca, temelinde Nuh'un Gemisi hikâyesine benzeyen bir tufan miti de vardır. Bu mitte tanrıları, insanların yarattığı gürültü rahatsız eder ve insanlığı büyük bir tufanla yok etmeye karar verirler. Ancak tanrı Enki, adil insan Ziusudra'yı uyarır ve bir gemi yapmasını, ailesini ve hayvanlarını kurtarmasını söyler. Bu mit, Babil ve Yahudi kültürlerinde yer alan diğer tufan mitlerinin temelini oluşturmuştur.
Şumerler, öteki hayatın varlığına inanıyordu, ancak bu konudaki anlayışları karamsardı. İnançlarına göre, insan öldüğünde ruhu Kur adı verilen yer altı dünyasına giderdi. Yer altı cenneti, ruhların topraktan beslenip geri dönüş imkânı bulamadığı karanlık ve kasvetli bir yer olarak tanımlanıyordu.
Bununla birlikte, Şumerler, öteki hayatta ruhun kaderinin uygun ritüeller ve kurbanlarla yumuşatılabileceğine de inanıyordu. Ölen kişinin yakınları, ruhunu yer altı dünyasında desteklemek amacıyla düzenli olarak kurbanlar sunmak zorundaydı.
Şumerlerin dini ve mitolojisi, onların toplumsal yapılarının ve dünya görüşlerinin şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Tanrılar ve mitler, Şumerlerin doğaya, otoriteye ve öteki hayata dair tutumlarını belirleyen günlük yaşamlarının ayrılmaz bir parçasıydı. Onların dini anlayışları ve mitleri, sonraki Orta Doğu medeniyetleri ve dünyadaki kültür üzerinde büyük bir etki bırakmıştır.