دانشنامه تاریخی
دوران اتحاد جماهیر شوروی (1920-1991) به عنوان یک مرحله مهم در تاریخ آذربایجان به حساب می‌آید که تأثیر قابل توجهی بر توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این کشور داشت. به واسطه اصلاحات سوسیالیستی که در جمهوری انجام شد، تغییرات بنیادینی در ساختار جامعه و همچنین در اقتصاد و فرهنگ آن به وقوع پیوست. این دوران به عنوان زمان دستاوردها و چالش‌هایی شناخته می‌شود که تأثیرات درازمدتی بر آذربایجان معاصر گذاشت.
در سال 1920، پس از اشغال جمهوری دموکراتیک آذربایجان توسط نیروهای شوروی، آذربایجان به بخشی از اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شد. این واقعه پایان زندگی مستقل جمهوری را که در سال 1918 تأسیس شده بود، رقم زد. پس از پیوستن به اتحاد جماهیر شوروی، آذربایجان به عنوان یکی از جمهوری‌های اتحاد شناخته شد که منجر به تغییر سیستم سیاسی و اقتصادی گردید.
در اوایل دهه 1920، رهبری شوروی اصلاحات کشاورزی و ملی‌سازی زمین‌ها را آغاز کرد که به تغییر فرم‌های سنتی مالکیت زمین و کشاورزی انجامید. این تغییرات به واسطه تحولات اجتماعی قابل توجهی همراه بود که هدف آن ایجاد یک جامعه سوسیالیستی جدید بود.
در دوران حکومت شوروی، اقتصاد آذربایجان دچار تغییرات اساسی شد. یکی از صنایع اصلی، صنعت نفت بود. باکو که به خاطر ذخایر فراوان نفتی‌اش مشهور است، به مرکز استخراج و فرآوری نفت تبدیل شد. در دهه 1920، کاوش‌های فعال در میادین آغاز شد که به افزایش حجم تولید نفت و رشد اقتصاد منجر گردید.
صنعت نفت به عنوانmotor رشد اقتصادی عمل کرد، و آذربایجان به یکی از تأمین‌کنندگان مهم نفت برای کل اقتصاد شوروی تبدیل شد. در این زمان، در جمهوری تأسیس‌های جدید نفتی و کارخانه‌ها ایجاد شد و همچنین مشاغل جدید ایجاد گردید که به مهاجرت مردم به شهر و توسعه زیرساخت‌های شهری کمک کرد.
علاوه بر صنعت نفت، دیگر صنایع مانند شیمیایی، نساجی و کشاورزی نیز در جمهوری به طور فعال توسعه یافتند. با این حال، تأکید بر صنعت سنگین اغلب منجر به نادیده گرفتن سایر بخش‌های مهم شد که در آینده به یکی از علل مشکلات اقتصادی تبدیل گردید.
تغییرات اجتماعی در آذربایجان نیز تأثیر قابل توجهی بر زندگی مردم داشت. شوراها یک سیستم آموزشی جدید را معرفی کردند که برای تمام اقشار جامعه قابل دسترسی بود. در این دوران، مدارس، تکنیکوم‌ها و دانشگاه‌های جدید تأسیس شدند که به افزایش سطح سواد و آموزش کمک کردند.
زنان حقوق و فرصت‌های جدیدی پیدا کردند. تحت تأثیر ایدئولوژی شوروی، نقش زنان در جامعه تغییر کرد. بسیاری از زنان شروع به کار در مؤسسات کردند و در زندگی اجتماعی فعال شدند که به تغییر کلیشه‌های سنتی کمک کرد.
زندگی فرهنگی در آذربایجان در دوران شوروی پررنگ و متنوع بود. حکومت شوروی از توسعه ادبیات، تئاتر، موسیقی و هنر حمایت کرد. زمینه‌های جدیدی در ادبیات ظهور کرد، از جمله رئالیسم سوسیالیستی که بر دستاوردهای طبقه کارگر و ارزش‌های سوسیالیستی تأکید داشت.
نویسندگان و شاعران مشهور آذربایجانی، مانند سمد ورگن و جلیل مامدقلی زاده، در این دوره مشهور شدند. آثار آن‌ها واقعیت‌های اجتماعی و آرمان‌های مردم را منعکس می‌کرد. در عرصه تئاتر و سینما نیز رشد چشمگیری صورت گرفت و تئاترها و شرکت‌های فیلم‌سازی جدید تأسیس شدند که به توسعه هویت فرهنگی کمک کرد.
با این حال، دوران حکومت شوروی همچنین زمانی برای سرکوب‌ها و محدودیت‌ها بود. مخالفان سیاسی، نخبگان و ملی‌گرایان تحت تعقیب قرار گرفتند. سرکوب‌های استالینی بسیاری از مردم را تحت تأثیر قرار داد و بسیاری از آذربایجانی‌ها قربانی تصفیه‌های سیاسی شدند. این سرکوب‌ها ردپای عمیقی در جامعه باقی گذاشت و بر زندگی فرهنگی تأثیر منفی داشت.
در این زمان، ریشه‌کنی زبان‌های محلی و سنت‌های فرهنگی نیز صورت گرفت. زبان آذربایجانی، با وجود شناخت رسمی، غالباً تحت تأثیر زبان روسی قرار داشت که بر تنوع زبانی منطقه تأثیر گذاشت. با این حال، فرهنگ آذربایجان به توسعه خود ادامه داد و راه‌هایی برای حفظ هویت خود پیدا کرد.
تا پایان دهه 1980، در اتحاد جماهیر شوروی، حرکات ملی شدت گرفت. در آذربایجان نیز تمایل به استقلال افزایش یافت. در سال 1988، اعتراضات گسترده‌ای علیه سیاست‌های دولت مرکزی به وقوع پیوست که به نارضایتی فزاینده و خواسته‌های بیشتر از خودمختاری منجر شد.
در فضای بی‌ثباتی سیاسی، رویدادها در قره‌باغ برای شکل‌گیری آگاهی ملی کلیدی بودند. درگیری میان ارمنیان و آذربایجانی‌ها در این منطقه به خسارات انسانی قابل توجهی و مهاجرت منجر شد. این رویداد همچنین تمایل به استقلال در آذربایجان را تقویت کرد که در نهایت منجر به کسب حاکمیت در سال 1991 شد.
دوران اتحاد جماهیر شوروی ردپای عمیقی در تاریخ آذربایجان باقی گذاشت. تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که در این زمان به وقوع پیوست، پایه‌گذار توسعه آینده کشور بود. با وجود مشکلات ناشی از سرکوب‌ها و درگیری‌ها، این دوران به عنوان یک نقطه عطف مهم در تاریخ آذربایجان به شمار می‌آید که راه آینده آن را مشخص کرد. استقلال حاصل‌شده در سال 1991 صفحه جدیدی را در تاریخ مردم آذربایجان گشود و میراث دوران شوروی همچنان بر توسعه آن تأثیر می‌گذارد.