دانشنامه تاریخی
آذربایجان، که در تقاطع شرق و غرب قرار دارد، تاریخ غنی و چندلایه‌ای دارد که هزاران سال را در بر می‌گیرد. این سرزمین، که به خاطر ثروت‌های طبیعی و میراث فرهنگی خود شناخته شده است، گواه بسیاری از رویدادهای تاریخی و تمدن‌ها بوده است.
تاریخ آذربایجان از زمان‌های قدیم آغاز می‌شود، زمانی که در این سرزمین قبایل مختلف وجود داشتند. یافته‌های باستان‌شناسی مانند سنگ‌نگاره‌های گوبوستان، حضور انسان در این منطقه را بیش از 30 هزار سال پیش نشان می‌دهد. در قرن‌های سوم تا اول قبل از میلاد، این سرزمین جزو کشورهای مِیدی و پارس بود و سپس تحت تأثیر ارمنی‌ها و یونانی‌ها قرار گرفت.
در قرن‌های هفتم تا دهم، فرهنگ و هنر در سرزمین آذربایجان کنونی توسعه یافت. در اینجا دولت‌هایی مانند خانی‌نشین دربند و شیروانشاهان به وجود آمدند. اسلام پس از فتح عرب‌ها در قرن هفتم دین غالب شد که تأثیر زیادی بر فرهنگ و زندگی اجتماعی داشت.
در قرن‌های یازدهم و دوازدهم، سرزمین آذربایجان بخشی از امپراتوری سلجوقیان و سپس دولت خرّاج شد که به خاطر دستاوردهای فرهنگی خود شناخته می‌شد. در این زمان ادبیات، معماری و علم توسعه یافت و باکو به مرکز تجارت مهمی تبدیل شد.
از قرن سیزدهم آذربایجان تحت تأثیر مغول‌ها و سپس تحت سلطه تیموریان قرار گرفت. در قرن شانزدهم، سرزمین به دو دولت تقسیم شد: صفویان و شیروانشاهان. صفویان اسلام را به عنوان دین رسمی اعلام کردند که روابط فرهنگی با ایران را تقویت کرد.
در قرن‌های هفدهم و هجدهم، آذربایجان به موضوع رقابت بین امپراتوری عثمانی و امپراتوری فارسی تبدیل شد. این زمان با جنگ‌ها و درگیری‌های مداوم همراه بود که به تغییرات در نقشه سیاسی منطقه انجامید.
در اوایل قرن نوزدهم، پس از جنگ‌های روسی-پارس، بخش بزرگی از آذربایجان به امپراتوری روسیه به موجب پیمان‌های گولستان (1813) و ترکمنچای (1828) ملحق شد. این دوره برای مدرن‌سازی کشور مهم بود: صنعت، حمل و نقل و آموزش توسعه یافت.
با این حال، علیرغم توسعه اقتصادی، مردم محلی با فشار سیاسی و فرهنگ‌زدایی مواجه بودند. در این زمان، مبارزه فعال برای خودآگاهی ملی و خودمختاری آغاز شد.
پس از انقلاب 1917، آذربایجان در سال 1918 استقلال خود را اعلام کرد و به اولین جمهوری دموکراتیک در دنیای مسلمان تبدیل شد. با این حال، این دولت مستقل عمر طولانی نداشت: در سال 1920 آذربایجان توسط ارتش سرخ تصرف شد و به اتحاد جماهیر شوروی پیوست.
در دوره شوروی، آذربایجان تغییرات قابل توجهی را تجربه کرد: صنعت، آموزش و فرهنگ توسعه یافتند. اما این دوره همچنین با سرکوب‌ها و محدودیت‌های حقوق بشر همراه بود.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، آذربایجان بار دیگر استقلال خود را بدست آورد. این دوره به زمان تحولات سیاسی و اقتصادی تبدیل شد، اما همچنین با درگیری‌ها، به‌ویژه با ارمنستان به خاطر قره‌باغ همراه بود. در سال 2020، این درگیری دوباره شعله‌ور شد و منجر به اقدامات نظامی و تغییر مرزها گردید.
امروز آذربایجان به طور فعال در حال توسعه اقتصاد خود بر اساس منابع نفت و گاز است و تلاش می‌کند تا مواضع بین‌المللی خود را تقویت کند. این کشور همچنان به کار بر روی تقویت هویت ملی و میراث فرهنگی خود ادامه می‌دهد.
تاریخ آذربایجان تاریخ مبارزه، تنوع فرهنگی و احیاء است. در طول قرن‌ها، این سرزمین از آزمون‌ها و تحولات زیادی عبور کرد و همچنان اصالت و هویت خود را حفظ کرد. امروز آذربایجان مسیر خود را به سوی توسعه و رونق ادامه می‌دهد و به عنوان یک بازیگر مهم در عرصه بین‌المللی باقی مانده است.