دانشنامه تاریخی
فرهنگ کورو-آراکس یک فرهنگ باستان‌شناسی است که در دوره از پایان هزاره چهارم قبل از میلاد تا نیمه هزاره سوم قبل از میلاد در منطقه قفقاز کنونی وجود داشته است، عمدتاً در مناطقی مانند ارمنستان، آذربایجان و بخشی از گرجستان. این فرهنگ یکی از مهم‌ترین فرهنگ‌ها در تاریخ این منطقه است و به عنوان یک مرحله گذار بین نوسنگی و عصر برنز مطرح می‌شود که نقش قابل‌توجهی در شکل‌گیری تمدن‌های اولیه قفقاز ایفا کرده است.
فرهنگ کورو-آراکس منطقه‌ای را در برمی‌گیرد که沿 رودخانه‌های کورو و آراکس قرار دارد، از سرچشمه‌های آن‌ها در ارمنستان تا ورودی آن‌ها به دریای خزر. این موقعیت جغرافیایی امکان تنوع منابع طبیعی مانند آب، جنگل‌ها و زمین‌های حاصلخیز را در این فرهنگ فراهم می‌آورد. این عوامل به توسعه کشاورزی، دامداری و صنایع دستی کمک کردند و در نتیجه امکان ایجاد ساختارهای اجتماعی پیچیده و مبادلات تجاری را فراهم آوردند.
جامعه‌ای که در فرهنگ کورو-آراکس نمایان است، دارای ساختار اجتماعی نسبتاً پیچیده‌ای بود. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که لایه‌های اجتماعی مختلفی از جمله سران، صنعتگران و کشاورزان وجود داشته است. فرض می‌شود که در رأس هرم اجتماعی حکام قرار داشتند که منابع را کنترل کرده و بر جامعه مدیریت می‌کردند. این امر با وجود مقبره‌های بزرگ با هدایای جنازه غنی تأیید می‌شود که نشان‌دهنده نابرابری اجتماعی بالاست.
کشاورزی و دامداری پایه اقتصاد فرهنگ کورو-آراکس را تشکیل می‌داد. اکتشافات باستان‌شناسی بقایای غلاتی مانند گندم و جو را پیدا کرد و همچنین شواهدی از حیوانات اهلی مانند ov, بز، خوک و دام بزرگ یافت. علاوه بر این، این فرهنگ ابزارهای کار مانند خیش‌های سنگی را توسعه داد که به کشاورزی مؤثرتر کمک کرد.
تجارت نقش مهمی در زندگی فرهنگ کورو-آراکس داشت. آثار پیدا شده، مانند سفال، مصنوعات فلزی و زیورآلات، نشان‌دهنده وجود مبادلات تجاری با فرهنگ‌های همسایه، مانند فرهنگ اورارتو و هیتی است. قبیله‌های کورو-آراکس احتمالاً کالاهای خود را با مصنوعات مسی، طلا و دیگر اشیای قیمتی معامله می‌کردند.
سکونتگاه‌های فرهنگ کورو-آراکس معمولاً در ارتفاعات یا نزدیک منابع آبی قرار داشتند که امنیت و دسترسی به منابع را فراهم می‌آوردند. یافته‌ها نشان می‌دهند که خانه‌ها معمولاً نیمه‌زمین و ساختمان‌هایی با دیوارهای سنگی یا گلی بودند. باستان‌شناسان همچنین آثار سکونتگاه‌های fortified را پیدا کردند که نشان‌دهنده وجود سطحی از سازماندهی و نیاز به حفاظت در برابر تهدیدات خارجی است.
معماری این فرهنگ تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای را نشان می‌دهد، به‌ویژه در ساخت و ساز. استفاده از کوره‌ها برای پخت سفال و متالورژی نشان‌دهنده سطح بالای مهارت است. سفالی که در کاوش‌ها پیدا شده معمولاً با الگوهای پیچیده و ابزارهای مختلف تزئین شده که نشان‌دهنده سطح هنری بالای تولید است.
زندگی فرهنگی فرهنگ کورو-آراکس متنوع و چندبعدی بود. جنبه مهمی از فرهنگ آن ساخت سفال بود که بخش مهمی از زندگی روزمره را تشکیل می‌داد. سفال‌ها از کیفیت بالایی برخوردار بودند و تنوع اشکال — از ظروف ساده تا آثار هنری ظریف — داشتند.
متالورژی همچنین نقش مهمی در این فرهنگ ایفا می‌کرد. استادان کورو-آراکس ابزارهای کار، سلاح‌ها و زیورآلاتی از مس و طلا تولید می‌کردند. توجه ویژه‌ای به زیورآلات — گوشواره‌ها، گردنبندها و دستبندها — وجود داشت که نشان‌دهنده سطح بالای مهارت و سنت هنری پیشرفته است.
باورهای مذهبی فرهنگ کورو-آراکس موضوع تحقیقات و بحث‌ها هستند. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که مردم کورو-آراکس باورهایی درباره زندگی پس از مرگ داشتند و آیین‌هایی مرتبط با دفن وجود داشت. برخی از مقبره‌ها با دقت خاصی تزئین شده بودند که نشانه‌ای از احترام به اجداد و آیین وداع است.
یافته‌های عروسک‌ها و مجسمه‌های مذهبی همچنین به کالت‌های ممکن و شیوه‌های مذهبی مرتبط با باروری و نیروهای طبیعی اشاره دارند. این عناصر تاکید می‌کنند که ارتباط انسان با طبیعت و جهان اطرافش چقدر اهمیت دارد و همچنین نماد تلاش برای درک و کنترل فرآیندهای زندگی است.
فرهنگ کورو-آراکس از اواخر هزاره سوم قبل از میلاد شروع به از دست دادن اهمیت خود کرد که با تغییرات اقلیمی، مهاجرت مردم و شکل‌گیری فرهنگ‌های جدید مرتبط است. ظهور تمدن‌های همسایه قوی‌تر، نظیر اورارتو و هیتی نیز تأثیرگذار بر وجود جوامع کورو-آراکس بود.
تأثیر این فرهنگ‌های جدید به تغییر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی کمک کرد، و در نتیجه بسیاری از عناصر فرهنگ کورو-آراکس جذب یا از دست رفتند. در نهایت، فرهنگ کورو-آراکس پایه‌ای مهم برای شکل‌گیری تمدن‌های بعدی قفقاز فراهم کرد و میراث آن همچنان توسط باستان‌شناسان و تاریخ‌نگاران مورد بررسی قرار می‌گیرد.
فرهنگ کورو-آراکس یک مرحله مهم در تاریخ قفقاز است که تغییرات مهمی در جامعه، اقتصاد و فرهنگ را منعکس می‌کند. این فرهنگ یک میراث غنی از خود بر جای گذاشته است که هنوز بر نسل‌های بعدی تأثیر می‌گذارد. بررسی این فرهنگ به درک بهتر نه تنها تاریخ محلی بلکه فرآیندهایی که در زمینه‌های وسیع‌تری از دنیای باستان رخ داده است، کمک می‌کند.